BIOLOGIA Gazeta Wyborcza

Nowo odkryty zmys� delfin�w: elektryczny

delfiny

Tomasz Ulanowski

Delfiny butlonose wyczuwaj� pole elektryczne - twierdz� naukowcy. Co daje taka umiej�tno��?

01.12.2023 | 06:00

biologia

elektryczno��

fizyka

nauka

Delfiny butlonose, okolice wyspy Roatan, Honduras

Oto tropy sprzed 215 mln lat uderzaj�co podobne do tych zostawianych dzi� przez ptaki

ptaki

Tomasz Ulanowski

S� o 60 mln lat starsze od najstarszych ptasich szcz�tk�w.

29.11.2023 | 20:00

biologia

nauka

paleontologia

przyroda

Po lewej tropy trisauropodiscus�w. Po prawej wsp�czesnych ptak�w

Organoida ludzkiego serca. Naukowcy wyhodowali "serce w prob�wce"

serce

Paulina Mozolewska

Stworzenie modelu ludzkiego serca mo�e pom�c w opracowywaniu nowych terapii chor�b tego narz�du.

29.11.2023 | 06:00

biologia

choroby serca

nauka

zdrowie

Je�li listopad, to pora na nura!

Dr Betleja patrzy na ptaki

Jacek Betleja

W listopadzie ptasiarze ruszaj� z lunetami nad jeziora i na Wybrze�e. Dlaczego? Akurat w tym miesi�cu przez Polsk� migruj� jedne z najbardziej fascynuj�cych i tajemniczych ptak�w wodnych - nury.

27.11.2023 | 19:00

biologia

nauka

przyroda

ptaki

Wielko�ci� przypomina�y ma�e czaple - naukowcy opisuj� najstarsze �lady ptak�w w Australii

paleontologia

Margit Kossobudzka

Wsp�czesna Australia jest siedliskiem niezwyk�ej r�norodno�ci ptak�w, a ich obecno�� z niedawnych epok jest dobrze odzwierciedlona w zapisie kopalnym. Natomiast dowody na obecno�� ptak�w mezozoicznych w Australii, jak i w og�le na p�kuli...

22.11.2023 | 18:05

biologia

nauka

przyroda

ptaki

Oto mroczek p�ny. Nietoperz, kt�ry u�ywa penisa jak r�ki

zwierz�ta

Tomasz Ulanowski

Penisy samc�w tego gatunku nietoperzy s� tak du�e, �e nie mieszcz� si� w pochwach samic. Czy�by ewolucyjna gra pomi�dzy p�ciami znalaz�a jednak dla pot�nego nietoperzowego pr�cia inne zastosowanie?

22.11.2023 | 06:00

biologia

nauka

nietoperze

penis

Wn�trzno�ci �wini na lekcji biologii. Sanepid ma uwagi, w szkole trwa hejt na wolontariuszk�

edukacja

Alicja Lehmann

Aktywistka jest tak zastraszona, �e my�li o zmianie szko�y. Nie chce chodzi� na lekcje, bo nieprzyjemno�ci spotykaj� j� zar�wno ze strony m�odzie�y, jak i grona pedagogicznego

21.11.2023 | 05:55

biologia

nauczyciele

sanepid

szko�y

Rozwi�� quiz: Co wiesz o zwierz�tach z kalendarza Adama Wajraka?

Nauka

Adam Wajrak

Sprawd�, czy wiesz, jak zimuj� chomiki, kiedy mo�na zobaczy� gonitwy zaj�cy szarak�w, kogo kuzynem jest suse� pere�kowany i jak inaczej nazywa si� rudziki?

20.11.2023 | 18:43

Adam Wajrak

biologia

chomik

przyroda

Chemik: Tworz� nanomateria�y pozwalaj�ce na pokonywanie barier obecnych technologii fotonicznych

polscy naukowcy donosz�

dr hab. Wiktor Lewandowski, prof. UW

Analizuj�c rozw�j technologii mo�na powiedzie�, �e XX w. skupia� si� na elektryczno�ci, a wiek XXI w. to epoka fotoniki, czyli sposobu wytwarzania, manipulacji i detekcji �wiat�a.

16.11.2023 | 15:35

biologia

chemia

fizyka

nanotechnologia

Dr hab. Wiktor Lewandowski, szef Pracowni Syntezy Organicznych Nanomateria��w w Zak�adzie Chemii Organicznej i Technologii Chemicznej Wydzia�u Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, 9 pa�dziernika 2023 r.

Wn�trzno�ci �wini na lekcji biologii w pozna�skim liceum. Zapach by� paskudny, wkracza sanepid

edukacja

Alicja Lehmann

Uczniowie poznawali budow� cia�a zwierz�cia na zamro�onych wcze�niej preparatach. Jednorazowe r�kawiczki kupili sami przed lekcjami.

15.11.2023 | 05:55

biologia

nauczyciele

sanepid

szko�a

Historia czarnego �ab�dzia. Jak uwierzyli�my w jego istnienie

Dr Betleja patrzy na ptaki

Jacek Betleja

W Polsce naj�atwiej zobaczy� �ab�dzia niemego. Jesieni� mo�emy spotka� na stawach hodowlanych i du�ych zbiornikach wodnych tak�e dwa inne gatunki: �ab�dzia krzykliwego i czarnodziobego. A czy w Polsce s� czarne �ab�dzie?

13.11.2023 | 16:39

biologia

ornitologia

przyroda

ptaki

Prakolczatka Attenborough uznana za wymar�� odnaleziona w trudno dost�pnych g�rach Indonezji

zwierz�ta

Kasper Kalinowski

Wcze�niejsze wyprawy natrafi�y tylko na poszlaki i �lady pozostawione w ziemi przez prakolczatki. Ekspedycje utrudnia�o te� przekonanie lokalnych Papuas�w o �wi�to�ci g�r, w kt�rych �yj� prakolczatki.

12.11.2023 | 14:07

antropocen

biologia

kolczatka

nauka

Strzel bombardier. Jego strza�y s� tak toksyczne, �e mog� podra�ni� oczy innych zwierz�t

kocham owady!

Mateusz Sowi�ski

W Polsce jest gatunkiem bardzo rzadkim, spotykanym g��wnie w po�udniowej cz�ci. Z tego te� powodu znajduje si� na Czerwonej Li�cie z kategori� VU, kt�ra oznacza, �e jest nara�ony na wygini�cie. Du�o liczniejszy jest na po�udniu Europy.

12.11.2023 | 09:00

biologia

owady

przyroda

zagro�one gatunki

Jak kolibry przemykaj� przez szczeliny w�sze od swoich cia�? Naukowcy odkrywaj� tajemnic�

ptaki

Tomasz Ulanowski

Okazuje si�, �e obdarzone do�� sztywnymi skrzyd�ami kolibry stosuj� dwie sprytne strategie.

10.11.2023 | 11:07

biologia

lasy

nauka

przyroda

Pij mleko, b�dziesz wielki? Wyci�gamy z�e wnioski z bada� genetycznych - ostrzegaj� naukowcy

mleko

Tomasz Ulanowski

Badania te wci�� obejmuj� bowiem ma�o zr�nicowan� grup� ludzi - kt�ra nie jest reprezentatywna nie tylko dla ca�ej ludzko�ci, ale nawet dla bardziej ograniczonej populacji. Przyk�ad b��dnego wniosku?

07.11.2023 | 12:45

biologia

cholesterol

genetyka

nauka

Zdolno�� do trawienia laktozy po okresie niemowl�cym jest te� do�� zr�nicowana w r�nych populacjach.

Polskie Noble 2023 - za bia�ka opieku�cze, zwi�zki aromatyczne, zach�anne algorytmy i pami�� miejsca

Nauka

Piotr Cie�li�ski

Fundacja na rzecz Nauki Polskiej og�osi�a laureat�w nagrody, uznawanej za najwa�niejsze wyr�nienie naukowe w naszym kraju, potocznie zwanej polskim Noblem. W 2023 roku Nagrod� FNP odbierze czworo uczonych - prof. Krzysztof Liberek, prof. Marcin...

07.11.2023 | 06:17

biologia

chemia

fundacja na rzecz nauki polskiej

matematyka

Zdobywcy Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w roku 2023. U g�ry: prof. Krzysztof Liberek i prof. Marcin St�pie�. Na dole: prof. Rafa� Lata�a i prof. Maria Lewicka

7 rzeczy, kt�rych nie wiedzieli�my tydzie� temu

nauka

Margit Kossobudzka

Ziemia prawie nie prze�y�a swoich pocz�tk�w, koty robi� oko�o 300 min, a my mo�emy zdecydowa� si� na poch�wek w kosmosie. Naukowe odkrycia rodem z kosmosu.

06.11.2023 | 17:52

biologia

globalne ocieplenie

kosmos

medycyna

Wielb��dki wygl�daj� jak ma�e uskrzydlone dinozaury

kocham owady!

Mateusz Sowi�ski

Te owady s� �ar�ocznymi drapie�nikami, kt�re nie odpuszcz� �adnemu ma�emu stworzeniu.

06.11.2023 | 15:47

biologia

nauka

owady

przyroda

Doros�e wielb��dki s� spotykane od kwietnia do sierpnia, ale najliczniejsze s� w maju i czerwcu. Znale�� je mo�na g��wnie w lasach na pniach drzew oraz ro�linach zielnych i krzewach.

Nie b�jmy si� wk..., z�o�� pi�kno�ci wcale nie musi szkodzi�!

psychologia

Tomasz Ulanowski

A cz�sto wr�cz pomaga. Tak mo�na by spuentowa� wyniki bada� opublikowanych w pi�mie "Journal of Personality and Social Psychology", wydawanym przez Ameryka�skie Towarzystwo Psychologiczne.

03.11.2023 | 15:12

antropologia

biologia

nauka

poradnik psychologiczny

Z�o�� pi�kno�ci wcale nie musi szkodzi�!

Dlaczego fizyka nie mo�e wyja�ni� pochodzenia �ycia?

fizyka

Lee Cronin

Wsp�czesna fizyka mo�e wyja�ni� wszystko, od spinu najmniejszej cz�stki po zachowanie ca�ych gromad galaktyk. Ale nie mo�e wyja�ni� powstania �ycia. Czy to si� zmieni?

02.11.2023 | 17:40

biologia

The Conversation

�ycie

Tworz�c cz�steczki �ycia, mo�na je sk�ada� podobnie jak klocki Lego

Odkrycie na Halloween. Minogi sprzed 160 mln lat

Halloween

Tomasz Ulanowski

Ich bez�uchwowe paszcze wyposa�one w rogowe z�biska i kolczasty j�zyk zainspirowa�y niejednego tw�rc� popkultury. Jednak o ewolucji minog�w wiemy bardzo niewiele - m.in. z powodu ubogiego zapisu kopalnego.

31.10.2023 | 17:00

biologia

nauka

paleontologia

przyroda

Tak mog�y wygl�da� jurajskie minogi sprzed 160 mln lat, kt�rych skamieliny odkryto w Chinach

Rozwi�� naukowy quiz na Halloween: Co wiesz o wampirach?

quizy Wyborczej

Paulina Mozolewska, Katarzyna Staszak, Ewa Tomkowska, Tomasz Ulanowski, Kasper Kalinowski

Sprawd�, czy wiesz, co robi� wampiry, kt�re si� przyja�ni�, jakiego koloru mo�e by� krew ludzka i dlaczego polscy archeolodzy uznali poch�wek kobiety znalezionej we wsi Pie� za przyk�ad antywampirycznych praktyk?

27.10.2023 | 09:18

archeologia

biologia

Halloween

krew

Nawet trzmiele wiedz�, co to bilans zysk�w i strat. Ale rodzina jest dla nich najwa�niejsza

zwierz�ta

Tomasz Ulanowski

Naukowcy udowodnili to sprytnym eksperymentem.

25.10.2023 | 13:08

biologia

nauka

owady

przyroda

Trzmiel ziemny (najpowszechniejszy gatunek trzmiela w Wielkiej Brytanii) podczas pracy w Hyde Parku w Londynie. Lata� z kwiatka na kwiatek tak szybko i chaotycznie (pozornie!), �e trudno by�o za nim nad��y�

Genetyczne sekrety ps�w. Pochwa�a kundla

zwierz�ta

Aleksandra Stanis�awska

My�lisz, �e kundle s� gorsz� wersj� rasowc�w? Nic bardziej mylnego! To odr�bna pula genetyczna, z kt�rej wyselekcjonowano wi�kszo�� dzisiejszych ras.

25.10.2023 | 13:00

biologia

genetyka

kundel

przyroda

Tych os si� nie b�j. Podziwiaj! Kopu�ki to garncarze �wiata owad�w

owady

Mateusz Sowi�ski

Osy to bez w�tpienia jedne z najbardziej rozpoznawalnych b�onk�wek w naszym kraju. Ma�o kto jednak wie, �e tylko niekt�re gatunki tworz� spo�ecze�stwa. Wi�kszo�� z nich woli �y� samotnie. Tak�e kopu�ki (Eumenes spp.), kt�re buduj� bardzo nietypowe...

21.10.2023 | 09:56

biologia

kocham owady!

zwierz�ta

Kopu�ki dorastaj� do 1,7 cm. Pierwsze osobniki pojawiaj� si� w maju i mo�na je obserwowa� do wrze�nia.

Rozwi�� quiz: Co wiesz o dinozaurach?

quizy Wyborczej

Paulina Mozolewska, Katarzyna Staszak, Ewa Tomkowska, Kasper Kalinowski, Tomasz Ulanowski

Sprawd�, czy wiesz, jak wygl�da�y najwcze�niejsze dinozaury. Jak my�lisz - mia�y pi�ra, mi�kkie jaja i dotar�y na wok�ziemsk� orbit�?

19.10.2023 | 14:05

biologia

dinozaury

paleontologia

przyroda

Fizykochemiczka: Projektuj� nanocz�stki z�ota, dzi�ki kt�rym wcze�nie wykryjemy choroby m�zgu

polscy naukowcy donosz�

Dr hab. in�. Joanna Olesiak-Ba�ska

Moim celem jest opracowanie narz�dzi diagnostycznych opartych na znacznikach organicznych i nanocz�stkach, kt�re w przysz�o�ci umo�liwi� �ledzenie zmian w m�zgu i wczesne diagnozowanie chor�b neurodegeneracyjnych, takich jak alzheimer.

19.10.2023 | 12:07

alzheimer

biologia

chemia

fizyka

Dlaczego niekt�rzy z nas maj� wi�cej z neandertalczyka ni� inni?

neandertalczyk

Tomasz Ulanowski

W najnowszym wydaniu pisma "Science Advances" naukowcy proponuj� odpowied� na to pytanie.

19.10.2023 | 06:00

antropologia

biologia

genetyka

nauka

Neandertalczyk w Muzeum Neandertalskim w Niemczech.

Rozwi�� quiz: Co wiesz o menopauzie i andropauzie?

quizy Wyborczej

Paulina Mozolewska, Katarzyna Staszak, Ewa Tomkowska, Kasper Kalinowski, Tomasz Ulanowski

Sprawd�, czy wiesz, u ilu gatunk�w zwierz�t wyst�puje menopauza, gdzie odk�ada si� tkanka t�uszczowa podczas menopauzy i o jakiej porze dnia warto oznaczy� testosteron, by zdiagnozowa� andropauz�

18.10.2023 | 15:22

andropauza

biologia

diagnostyka

menopauza

S�onie morskie poluj� w g��binach niczym niewidzialne my�liwce

zwierz�ta

Tomasz Ulanowski

Ofiary s�oni morskich zauwa�aj� je dos�ownie w ostatniej chwili - wskazuj� autorzy publikacji naukowej, kt�ra ukaza�a si� w najnowszym wydaniu tygodnika "PNAS".

17.10.2023 | 10:30

Antarktyka

biologia

nauka

ocean

Samica s�onia morskiego po�udniowego wyleguje si� na pla�y

Samice ucz� si� nawzajem wybiera� nietypowych samc�w - nowe badania

zwierz�ta

Louise Gentle [Nottingham Trent University]

Nie zawsze samce rywalizuj� o to, by zosta� wybranymi przez samice.

12.10.2023 | 16:30

biologia

ewolucja

nauka

Bogata lista kandydat�w do chemicznego Nobla - przewidywania ekspert�w

Nagroda Nobla

Margit Kossobudzka

W poniedzia�ek eksperci trafnie przewidzieli, kto dostanie tegoroczn� Nagrod� Nobla z medycyny lub fizjologii. Wczoraj posz�o im gorzej z fizyk�. Czy trafnie przewidz� Nobla z chemii?

04.10.2023 | 06:05

biologia

chemia

nauka

Wrzuci� swoje DNA do bazy danych i odkry� mroczn� tajemnic�. 'Ciesz� si�, �e teraz znam prawd�'.

M�zg nie jest potrzebny do nauki. Uczenie si� liczy co najmniej 500 mln lat?

Nauka

Kasper Kalinowski

Meduza Tripedalia cystophora, kt�ra nie posiada m�zgu, ale jedynie rozproszony uk�ad nerwowy, mo�e zmienia� zachowanie na podstawie wcze�niejszych do�wiadcze�.

01.10.2023 | 17:13

biologia

ewolucja

meduzy

nauka

D�d�ownice u�y�niaj� gleb�. Zawdzi�czamy im jedn� kromk� z ka�dego bochenka chleba

zwierz�ta

Margit Kossobudzka

W dzie� przebywaj� w glebie, a w nocy wci�gaj� do swoich norek �ywe lub martwe szcz�tki ro�linne. Efeketem ich pracy s� wi�ksze plony zb� i ro�lin str�czkowych. O ile wi�ksze?

29.09.2023 | 13:46

biologia

ekologia

nauka

przyroda

Dziwactwa w �wiecie DNA. Dlaczego niekt�re kom�rki maj� powielone chromosomy i nie jest to wcale z�e?

genetyka

Margit Kossobudzka

Czy kom�rki poliploidalne s� nienormalne? A mo�e to jeden z g��wnych mechanizm�w �yciowych pozwalaj�cych radzi� sobie ze stresem, chorobami i wrogim �rodowiskiem?

27.09.2023 | 06:00

biologia

genom

nauka

rak

Du�e j�dro (r�owe, w �rodku) olbrzymiej kom�rki nowotworowej zawiera wiele zestaw�w chromosom�w, kt�re pomagaj� guzowi przetrwa� leczenie.

"The New York Times": Jak dym z po�ar�w wp�ywa na ptaki?

zwierz�ta

Emily Anthes

Wszystkie stworzenia oddychaj�ce powietrzem s� podatne na dym. Ptaki s� szczeg�lnie bezbronne, poniewa� maj� niezwykle wydajny uk�ad oddechowy, kt�rego zadaniem jest dostarczanie wystarczaj�cej ilo�ci tlenu, aby umo�liwi� im lot.

26.09.2023 | 15:30

biologia

nauka

po�ary

ptaki

Wystarczy�o 500 lat, by�my wybili tyle gatunk�w, ilu ewolucja normalnie pozbywa si� w 18 tys. lat

ekocyd

Tomasz Ulanowski

A to jeszcze nie koniec, wielkie sz�ste wymieranie przyspiesza - wyliczaj� naukowcy w najnowszym wydaniu tygodnika "PNAS". Zagro�eni s� m.in. nasi najbli�si kuzyni w kr�lestwie zwierz�t: szympansy zwyczajne i bonobo.

19.09.2023 | 06:00

antropocen

antropologia

biologia

nauka

12.02.1984 r. Astronauta Bruce McCandless podczas pierwszego w dziejach spaceru kosmicznego bez przywi�zania lin� do statku (tu do promu Challenger, kt�ry dwa lata p�niej eksplodowa� podczas startu)

�cierwnica mi�s�wka - mucha, kt�ra kr�ci si� przy padlinie

kocham owady!

Mateusz Sowi�ski

�cierwice nale�� do najbardziej charakterystycznych much, jakie mo�emy spotka� w naszym otoczeniu.

17.09.2023 | 15:03

biologia

owady

przyroda

zwierz�ta

�cierwice to jedne z najpospolitszych much w naszym kraju. Spotka� je mo�na zar�wno w lasach i na ��kach, jak r�wnie� w miastach, a nawet w pobli�u naszych dom�w.

Biolo�ka: Szukam sposobu na zatrzymanie kuli �nie�nej prowadz�cej do rozwoju chor�b zwi�zanych z dysfunkcjami mitochondri�w

polscy naukowcy donosz�

Prof. dr hab. Agnieszka Chaci�ska

Mitochondria to pozosta�o�ci po bakterii, kt�ra dawno temu wnikn�a w praprzodka ludzkiej kom�rki. Te struktury maj� znaczenie w rozwoju wielu chor�b takich jak choroby mitochondrialne, metaboliczne czy neurodegeneracyjne.

07.09.2023 | 12:02

biologia

choroby mitochondrialne

nauka

Smukwa kosmata. Zaciek�a �owczyni, podobna do osy, kt�ra nieprzyjemnie gryzie

kocham owady!

Mateusz Sowi�ski

W przesz�o�ci smukwa kosmata by�a w Polsce niezwykle rzadka. Wymieniono j� nawet w Polskiej Czerwonej Ksi�dze Bezkr�gowc�w z kategori� VU oznaczaj�c�, �e jest nara�ona na wygini�cie. Ten status nie jest ju� jednak aktualny - ma to zwi�zek z...

02.09.2023 | 17:00

biologia

Chorwacja

chrz�szcze

owady

Samiec smukwy jest mniejszy od samicy, za� jego czu�ki s� d�u�sze i grubsze.