NAUKA Gazeta Wyborcza

Sztuczna inteligencja lepiej ni� lekarze przewiduje ryzyko rozwoju raka piersi

Tylko Zdrowie

Paulina Mozolewska

Okre�lanie ryzyka rozwoju raka piersi pozwala na prowadzenie profilaktyki szytej na miar�, czyli dobranej pod indywidualne potrzeby pacjentki.

12.06.2023 | 07:01

choroby

nauka

nowotw�r

rak piersi

7 rzeczy, kt�rych nie wiedzieli�my tydzie� temu

Nauka

Piotr Cie�li�ski

Coraz bardziej znika lodowa Arktyka, coraz dalej si�ga teleskop Webba, coraz wi�cej wiemy o genach naczelnych, niewolniczej pracy dzieci, pocz�tkach rolnictwa, a tak�e... tym, co decyduje o szcz�ciu w ma��e�stwie. Zapraszam na kr�tki przegl�d...

12.06.2023 | 06:21

nauka

odkrycia

USS Connecticut po wynurzeniu przez l�d podczas �wicze� w Arktyce

Dlaczego prezes PAN chce zlikwidowa� Polski Instytut Studi�w Zaawansowanych?

Polska Akademia Nauk

Przemys�aw Urba�czyk

Ogniste oko Saurona, widywane pono� nocami na 26. pi�trze warszawskiego Pa�acu Kultury i Nauki, spocz�o na najmniejszej jednostce organizacyjnej Polskiej Akademii Nauk, czyli na Polskim Instytucie Studi�w Zaawansowanych, znanym w Europie jako PIASt...

11.06.2023 | 17:03

nauka

Przemys�aw Urba�czyk

wyborcza to wy

Nic tak nie ��czy ma��onk�w jak wsp�lne konto. Prawda czy fa�sz?

Nauka

Kasper Kalinowski

Gdy mi�osne zauroczenie mija, pary staj� przed bardziej przyziemnymi wyzwaniami. Jak si� okazuje, jedn� z kluczowych sk�adowych udanego ma��e�stwa jest spos�b gospodarowania domowym bud�etem.

11.06.2023 | 14:11

ma��e�stwo

nauka

psychologia

relacje i zwi�zki

Ju� pod koniec lat 70. udokumentowano, �e pieni�dze s� g��wn� przyczyn� k��tni mi�dzy partnerami

Wy�ej znaczy dok�adniej. Witamy w �wiecie mr�wek

Nauka

Kasper Kalinowski

Mr�wki z obszar�w pustynnych, kt�re powracaj� z d�ugich wypraw, s� nara�one na b��dzenie i �miertelno�� si�gaj�c� nawet 20 proc. Jak rozwi�zuj� problem? Buduj� wy�sze mrowiska.

11.06.2023 | 12:05

mr�wki

nauka

zwierz�ta

Od czas�w Rwandy wojna nie poch�on�a tak wielu ofiar �miertelnych. Straszliwy bilans roku 2022

antropocen

Tomasz Ulanowski

W 2022 r. w wojnach i innych konfliktach zbrojnych na ca�ym �wiecie, w kt�rych cho� jedn� ze stron by�o pa�stwo, zgin�o co najmniej 237 tys. ludzi.

10.06.2023 | 12:27

ekocyd

globalne ocieplenie

nauka

wojna

Zmiany w liczbie ofiar �miertelnych konflikt�w zbrojnych toczonych na ca�ym �wiecie i ich sumaryczna liczba od lat 80. ub. wieku

Prof. Ho�da: W Krakowie, stworzyli�my co�, czego zazdroszcz� nam wielkie uniwersytety, nawet te za granic�

M�ska ko�c�wka

Oscar D�bkowski

Tradycja uniwersytecka nie pozwala na krytyk� prosto w oczy. Bardziej s� to kuluarowe zagrywki, szepty, plotki. Niemal jak na kr�lewskim dworze. Rozmowa z prof. Mateuszem Ho�d�, najm�odszym polskim profesorem

10.06.2023 | 06:00

kardiologia

nauka

uczelnie

Bezwodzie w ci��y - czym jest i do czego mo�e prowadzi�

Tylko Zdrowie

lek. Joanna G�recka

P�yn owodniowy w du�ej cz�ci sk�ada si� moczu p�odu. P��d pije go i wydala przez wi�kszo�� czasu ci��y.

09.06.2023 | 15:31

aborcja

nauka

p��d

zakaz aborcji

Bezwodzie w ci��y - czym jest i do czego mo�e prowadzi�

W czasie covidowych lockdown�w dzikie zwierz�ta rzeczywi�cie przej�y �wiat

antropocen

Tomasz Ulanowski

Czarno na bia�ym pokazuj� to pomiary z ca�ego �wiata, w tym z Polski - pisz� w "Science" naukowcy.

09.06.2023 | 06:05

COVID-19

nauka

przyroda

ssaki

Rozwi�� quiz: Co wiesz o hormonach?

quizy Wyborczej

Margit Kossobudzka, Katarzyna Staszak, Kasper Kalinowski, Tomasz Ulanowski, Joanna Bujakiewicz

Czy wiesz, kiedy obni�a si� poziom hormon�w kobiecych, co to jest grelina, jaki hormon by� pierwszym wyizolowanym przez naukowc�w z organizmu, a kt�ry odpowiada za regulacj� snu?

08.06.2023 | 19:31

biologia

emocje

hormony

nauka

Biolog molekularny: badam, jak uzyska� stabilne mRNA do leczenia nowotwor�w i chor�b genetycznych

polscy naukowcy donosz�

Prof. Andrzej Dziembowski

Pandemia koronawirusa i szybkie opracowanie nowego typu szczepionek sprawi�o, �e o cz�steczkach mRNA sta�o si� g�o�no, chocia� wcze�niej ma�o kto je zna�. Te cz�steczki s� g��wnym celem moich bada�.

08.06.2023 | 15:02

innowacje

nauka

szczepionka mRNA

szczepionka na koronawirusa

Rolnictwo przynie�li do Afryki imigranci z Europy

archeologia

Tomasz Ulanowski

Fala rolniczych imigrant�w przysz�a (przyp�yn�a?) z P�wyspu Iberyjskiego, dramatycznie zmianiaj�c warunki �ycia w rejonie, kt�ry dzi� zwiemy Maghrebem.

08.06.2023 | 13:25

antropocen

genetyka

nauka

rolnictwo

AGH, PK i URK ��cz� si�y na rzecz bezpiecze�stwa wodnego. "To eksperyment, tworzymy o�rodek o najsilniejszym naukowym potencjale"

uczelnie

Ada Chojnowska

Wysadzenie zapory w ukrai�skiej Nowej Kachowce dobitnie udowodni�o, jak wa�nym zasobem jest woda i gospodarowanie jej zasobami - m�wi� rektorzy trzech krakowskich uczelni, kt�re wsp�lnie tworz� nowe centrum badawcze, WODA.

07.06.2023 | 19:44

AGH

nauka

Politechnika Krakowska

Uniwersytet Rolniczy

Rektorzy uczelni tworz�cych Zwi�zek Uczelni InnoTechKrak: Uniwersytetu Rolniczego, Akademii G�rniczo-Hutniczej, Politechniki Krakowskiej podpisali porozumienie w sprawie powo�ania Mi�dzyuczelnianego Centrum Badawczego WODA.

Najwi�ksze badanie naczelnych. Odkrywa m.in., czym si� r�nimy od reszty ma�p

zwierz�ta

Margit Kossobudzka

Naczelne, do kt�rych i my nale�ymy, bardzo r�ni� si� mi�dzy sob� wielko�ci�, siedliskami, jakie zamieszkuj�, i stylem �ycia.

07.06.2023 | 15:27

biologia

cz�owiek

ma�py

nauka

Samiec pawiana oliwnego (Papio anubis) z zaciekawieniem spogl�da w obiektyw.

Oto genetyczna antykoncepcja dla... kocic

koty

Tomasz Ulanowski

Nie wymaga operacji usuni�cia jajnik�w i macicy. Wystarczy jeden zastrzyk.

07.06.2023 | 07:00

antropocen

antykoncepcja

genetyka

nauka

Rekrutacja do szk� �rednich w Opolu 2023. Jakie klasy ciesz� si� najwi�ksz� popularno�ci�?

rekrutacja do szk� �rednich

Anna Wojtasik

Cho� rekrutacja do szk� �rednich wci�� trwa, to do wielu klas ju� zapisa�o si� znacznie wi�cej uczni�w, ni� przygotowano miejsc. M�odzi ch�tnie wybieraj� m.in. pierwsz� na Opolszczy�nie tzw. klas� zerow� z elementami j�zyka hiszpa�skiego.

07.06.2023 | 06:33

nauka

Opole

szko�y

uczniowie

Kt�rego� wrze�nia w nast�pnej dekadzie z Oceanu Arktycznego mo�e znikn�� l�d morski

antropocen

Tomasz Ulanowski

Najnowsza prognoza klimatyczna dla Arktyki przewiduje, �e ostatni wieloletni l�d morski rozp�ynie si� tam ju� w latach 30. XXI w.

06.06.2023 | 19:00

Arktyka

globalne ocieplenie

klimat

nauka

System opieki zdrowotnej trzeba ulepszy�. Odejd�my od zarz�dzania chorobami na rzecz zarz�dzania zdrowiem

profilaktyka

Paulina Mozolewska

- Ka�da z�ot�wka zainwestowana w profilaktyk� zdrowotn� przynosi oszcz�dno�� dla bud�etu pa�stwa na poziomie ok. 10-20 z�otych - m�wi prof. Rifat Atun z Uniwersytetu Harvarda.

06.06.2023 | 12:49

choroby

nauka

sztuczna inteligencja

s�u�ba zdrowia

Wa�ne jest zaanga�owanie obywateli w zarz�dzanie swoim zdrowiem, a nie tylko chorobami.

Dlaczego po wysi�ku potrafi bole� g�owa?

The Conversation

Adam Taylor [Lancaster University ]

U niekt�rych os�b bieganie mo�e wywo�a� kr�tkotrwa�e uczucie euforii lub b�ogo�ci. Ale u innych mo�e sko�czy� si� nieprzyjemnym b�lem g�owy. Sk�d bior� si� wysi�kowe b�le g�owy?

06.06.2023 | 07:00

aktywno�� fizyczna

b�l g�owy

fitness

migrena

Awaria serwer�w na Politechnice Wroc�awskiej. Oto, co dot�d uda�o si� ustali�

Politechnika Wroc�awska

Karolina Kozakiewicz

Politechnika Wroc�awska wraca do normalnego funkcjonowania po awarii serwer�w, do kt�rej dosz�o podczas �wicze� ewakuacyjnych. - Rektor powo�a� komisj�, kt�ra ma wyja�ni� przebieg i przyczyny tej sytuacji - m�wi rzeczniczka uczelni.

05.06.2023 | 19:01

awaria

edukacja

nauka

serwery

Elektroniczny portier na Politechnice Wroc�awskiej

Nowa, osza�amiaj�ca fotka Marsa

kosmos

Tomasz Ulanowski

Z okazji 20-lecia misji Mars Express opublikowa�a j� Europejska Agencja Kosmiczna.

05.06.2023 | 16:05

mars

nauka

Burzliwa prognoza pogody na Bo�e Cia�o

prognoza pogody

Tomasz Ulanowski

Ko�czy si� spokojna i s�oneczna wy�owa pogoda. Wreszcie popada. IMGW ostrzega przed burzami z gradem.

05.06.2023 | 13:03

Bo�e Cia�o

globalne ocieplenie

nauka

pogoda

IMGW wyda� ostrze�enie 1. stopnia (najni�szego) przed burzami. W czwartek, czyli w Bo�e Cia�o, ostrze�enie to obejmie po�ow� Polski

7 rzeczy, kt�rych nie wiedzieli�my tydzie� temu

Nauka

Ewa Tomkowska

Naukowcy odkryli, sk�d w Europie wzi�a si� d�uma, udowodnili, �e na pocz�tku to ch�opcy s� bardziej gadatliwi od dziewczynek, i ostatecznie rozwi�zali jedn� z najwi�kszych matematycznych zagadek. Zapraszamy na przegl�d najwa�niejszych odkry�...

05.06.2023 | 06:00

matematyka

nauka

naukowcy odkryli

odkrycia

Naukowcy udowdnili, �e na pocz�tku to ch�opcy s� bardziej gadatliwi od dziewczynek...

Co z godno�ci� instytucji demokratycznych, gdy minister i pose� staj� si� pa�karzami?

nauka

Jaros�aw P�uciennik

Incydent z udzia�em Grzegorza Brauna by� w du�ej mierze spowodowany przez ministra nauki Przemys�awa Czarnka, kt�ry szkodzi� profesor Barbarze Engelking.

04.06.2023 | 15:13

Barbara Engelking

Grzegorz Braun

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy�szego

Przemys�aw Czarnek

Dyrektor Niemieckiego Instytutu Historycznego prof. dr hab. Milos Reznik (z lewej) i pose� skrajnej prawicy Grzegorz Braun (z prawej) podczas przerwanego wyk�adu prof. Jana Grabowskiego. Warszawa, 30 maja 2023 r.

Wp�yw igrzysk europejskich na zdrowie krakowian. Badania naukowc�w z UJ

Igrzyska Europejskie

Dominika Wantuch

Naukowcy z Ma�opolskiego Centrum Biotechnologii podczas odbywaj�cych si� w Krakowie igrzysk europejskiech b�d� bada�, jak imprezy masowe wp�ywaj� na zdrowie mieszka�c�w Krakowa. Do bada� szukaj� pomocnik�w.

03.06.2023 | 13:16

badania

kibice

Krak�w

nauka

Stymulacja m�zgu pr�dem mo�e poprawi� funkcje poznawcze - wynika z analizy ponad 100 bada�

The Conversation

Shrey Grover Boston University

Czepek wyposa�ony w elektrody zak�ada si� na sk�r� g�owy. Nast�pnie pr�d elektryczny o niewielkim napi�ciu i okre�lonych cz�stotliwo�ciach rytmiczne odpala neurony. Jak taka metoda mo�e pom�c leczy� depresj�?

02.06.2023 | 19:50

depresja

m�zg

nauka

odkrycia naukowe

Nazywam si� spectre i jestem prawdziwym einsteinem! Matematyczna zagadka ostatecznie rozwi�zana

matematyka

Piotr Cie�li�ski

To ju� ostatni odcinek matematycznego serialu o poszukiwaniach einsteina, czyli takiej klepki, z kt�rej mo�na uk�ada� parkiety, ale wy��cznie wed�ug niepowtarzalnych wzor�w. Serial ko�czy si� happy endem.

02.06.2023 | 17:07

einstein

geometria

nauka

parkiet

Ludzka stopa to spr�yna graj�ca w jednej dru�ynie z kostk�. A my unieruchamiamy j� w bucie

antropologia

Tomasz Ulanowski

Naukowcy rozwik�uj� kolejn� zagadk� skomplikowanej anatomii ludzkiej stopy.

02.06.2023 | 13:58

biologia

m�zg

nauka

przyroda

Proste zmiany w diecie mog� odwr�ci� utrat� pami�ci? Naukowcy sprawdzili to w badaniu

dieta

Paulina Mozolewska

Dieta uboga we flawanole znajduj�ce si� m.in. w kakao mo�e zwi�ksza� utrat� pami�ci zwi�zan� z wiekiem - wskazuje nowe badanie finansowane przez firm� Mars. Czy rzeczywi�cie tak jest?

01.06.2023 | 19:00

m�zg

nauka

owoce

Tylko na Wyborcza.pl

12 naukowych pyta�, kt�re zadaj� dzieci. Sprawd�, czy umiesz na nie odpowiedzie�

Przywr��my dzieciom u�miech

Piotr Cie�li�ski, Ewa Tomkowska, Joanna Bujakiewicz, Paulina Mozolewska, Katarzyna Staszak, Kasper Kalinowski

Dlaczego zwierz�ta maj� ogony, po co nam dwie dziurki w nosie, ile wa�y ziemia i co by by�o, gdyby by�a zrobiona z bor�wek. Te i inne pytania znajdziesz w naszym quizie na Dzie� Dziecka.

01.06.2023 | 17:10

cz�owiek

dzie� dziecka

kosmos

nauka

Uniwersytet Zielonog�rski zaczyna rekrutacj�. Nowe kierunki dla po�o�nych i in�ynier�w od lotnictwa

Uniwersytet Zielonog�rski

Artur �ukasiewicz

Po�o�nictwo, inteligentne systemy miejskie, in�ynieria lotnicza. mi�dzynarodowe stosunki polityczne to nowe kierunki na Uniwersytecie Zielonog�rskim. Uczelnia od jesienie przygotowa�a 6,3 tys. miejsc, czyli mniej wi�cej tyle, ile jest tegorocznych...

01.06.2023 | 12:52

nauka

studenci

Uniwersytet Zielonog�rski zaczyna rekrutacj� na nowy rok akademicki, 1 czerwca 2023 r. Od lewej: Prof. UZ Barbara Literska, prorektor ds. studenckich, prof. UZ Sylwia Myszograj i mgr Gra�yna Milewska-Wilk (po�o�nictwo)

W kryzysie na rynku mieszkaniowym, takich ludzi nam potrzeba. Polska badaczka z presti�ow� nagrod�

Spo�ecze�stwo

Zuzanna Kuffel

Zacz�o si� od tego, �e jako studentki nie by�o jej sta� na czynsz w Warszawie. Teraz dr Joanna Kusiak pracuje na Cambridge jako interdyscyplinarna badaczka. Dosta�a presti�ow� nagrod� Nine Dots Prize - 100 tys. dolar�w i publikacj� ksi��ki w...

01.06.2023 | 10:15

aktywizm

nauka

portrety kobiet

rynek mieszkaniowy

Jak wychowa� zdrowe dziecko? Siedem rad naukowc�w

Przywr��my dzieciom u�miech

Margit Kossobudzka

To, co jemy, w jakim �rodowisku �yjemy, jak sp�dzamy wolny czas, radzimy sobie ze stresem, jaki mamy emocjonalny zwi�zek z rodzicami, ma wp�yw na wyniki w nauce, zachowaniu oraz samopoczuciu zar�wno fizycznym, jak i psychicznym.

01.06.2023 | 10:00

dzieci

nauka

rozw�j dziecka

wychowywanie dzieci

Na pocz�tku to ch�opcy s� bardziej gadatliwi od dziewczynek

m�zg

Tomasz Ulanowski

Potem jednak z tego wyrastaj�.

01.06.2023 | 06:05

antropologia

biologia

nauka

wychowanie dzieci

Na pocz�tku to ch�opcy s� bardziej gadatliwi od dziewczynek. Chyba �e trafi� do innej ba�ki

Noblista z dziedziny chemii otrzyma� tytu� doktora honoris causa Politechniki �l�skiej

Politechnika �l�ska

Tomasz Czoik

Politechnika �l�ska we wtorek (30 maja) uhonorowa�a tytu�em doktora honoris causa laureata Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, prof. Briana Kobilk�. Uroczysto�� odby�a si� w Centrum Edukacyjno-Kongresowym uczelni w Gliwicach.

31.05.2023 | 13:46

doktorat honoris causa

Gliwice

Nagroda Nobla

nauka

Prof. Brian Kobilka podczas uroczysto�ci nadania mu doktoratu honoris causa Politechniki �l�skiej

Bez witaminy D neurony w m�zgu nie rozwijaj� si� prawid�owo?

m�zg

Margit Kossobudzka

Neurobiolodzy z University of Queensland odkryli, w jaki spos�b niedob�r witaminy D wp�ywa na rozw�j neuron�w, przyczyniaj�c si� do zaburze� takich jak schizofrenia.

31.05.2023 | 18:05

nauka

schizofrenia

zdrowie

�y� Lepiej. Psychologia Codziennie

Naukowcy odkryli, gdzie przechowywane s� wspomnienia. To mo�e pom�c leczy� powa�ne schorzenia

Oto osiem bezpiecznych granic planetarnych. Wi�kszo�� ju� przekroczyli�my

antropocen

Tomasz Ulanowski

W najnowszym "Nature" naukowcy po raz pierwszy definiuj� granice, kt�rych przekroczenie jest zab�jcze dla biosfery. A wi�c i dla ludzko�ci.

31.05.2023 | 17:05

ekocyd

globalne ocieplenie

nauka

zdrowie

Naukowcy, aktywi�ci, obro�cy przyrody, a nawet niekt�rzy politycy m�wi� o granicach, kt�rych przekroczenie zachwieje porz�dkiem �wiata. Bo niszcz�c biosfer� Ziemi, podcinamy ga��, na kt�rej sami siedzimy. Na zdj�ciu: wycinka drzew w Niemczech, 7 kwietnia 2023 r.

Kurkuma dla zdrowia - co m�wi� badania naukowe

Tylko Zdrowie

Duane Mellor (Aston University)

Powsta�o wiele artyku��w i post�w w mediach spo�eczno�ciowych, kt�re twierdz�, �e ta przyprawa przynosi korzy�ci niemal we wszystkim, od funkcjonowania m�zgu po zmniejszenie b�lu i stan�w zapalnych. Czy jest tak w rzeczywisto�ci?

31.05.2023 | 15:48

dieta

kurkuma

kurkumina

nauka

Badanie na chorob� Parkinsona z krwi? To mo�liwe - uwa�aj� naukowcy

Nauka

Paulina Mozolewska

Szybka i skuteczna diagnoza pacjent�w z synukleinopatiami np. z chorob� Parkinsona, pozwoli�aby na szybsze wdro�enie leczenia.

31.05.2023 | 15:35

choroba parkinsona

choroby

choroby neurodegeneracyjne

nauka

"Czas pokaza� obiektywny portret kobiety z epoki paleolitu"

Nauka

Thomas Cirotteau, Jennifer Kerner, Eric Pincas

Prehistoria jako dziedzina nauki pojawi�a si� oko�o 1860 roku, a prehistorycy rzutowali na pradawne czasy w�asny model spo�eczny i tryb �ycia. To spowodowa�o, �e kobieta sta�a si� niewidoczna.

31.05.2023 | 13:35

antropologia

ewolucja

kobieta

nauka

Fragment obrazu 'Dwie matki' L�ona Maxime'a Faivre'a (1888)