NAUKA Gazeta Wyborcza

Nagroda Nobla: Fizycy dziel� si� nagrod� za wgl�d w upiorny �wiat mechaniki kwantowej

Nauka

Robert Young [Lancaster University]

Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki za 2022 r. zosta�a przyznana tr�jce naukowc�w za pionierskie eksperymenty w mechanice kwantowej dotycz�cej teorii obejmuj�cej mikro�wiat atom�w i cz�stek.

26.10.2022 | 14:03

fizyka

nauka

The Conversation

Futurystyczna mechanika kwantowa (zdj�cie ilustracyjne)

Korzenie ludzkiej mowy si�gaj� 407 mln lat wstecz

zwierz�ta

Tomasz Ulanowski

Wskazuj� na to najnowsze badania, kt�rych wyniki ukaza�y si� w�a�nie w pi�mie "Nature Communications".

26.10.2022 | 10:00

antropologia

biologia

m�zg

nauka

Ugandyjskie szympansy (samce) biesiaduj� po wsp�lnym polowaniu

Nowa matura z j. polskiego. Ucze�, kt�ry zacznie si� przygotowywa� w kwietniu, ma niewielkie szanse

Nastolatek

Magdalena Wojciechowska

Przygotowanie do nowej matury z j�zyka polskiego wymaga systematyczno�ci. Nie mo�e to by� nauka w ostatniej chwili. Rozmowa z Izabel� Kasperek, nauczycielk� j�zyka polskiego i egzaminatork� maturaln�, prowadz�c� kana� "Wiedza z Wami".

26.10.2022 | 06:01

edukacja

j�zyk polski

nauka

nowa matura

Czarne �aby z Czarnobyla pokazuj�, jak dzia�a ewolucja

Nauka

Germ�n Orizaola [Universidad de Oviedo], Pablo Burraco [Estaci�n Biol�gica de Do?ana (EBD-CSIC)]

Ciemne ubarwienie jest typowe dla �ab z teren�w najbardziej ska�onych w czasie wybuchu reaktora j�drowego. Melanina, kt�re za nie odpowiada, mo�e �agodzi� skutki ekspozycji na promieniowanie.

25.10.2022 | 20:00

czarnobyl

nauka

The Conversation

zwierz�ta

Strefa Wykluczenia wok� Czarnobylskiej Elektrowni J�drowej.

Tw�j kot rozumie, kiedy do niego m�wisz - udowadniaj� naukowcy

zwierz�ta

Tomasz Ulanowski

Kolejnym badaniem naukowcy potwierdzaj� to, co kociarze wiedz� od dawna - koty to bardzo bystre zwierz�ta.

25.10.2022 | 16:00

antropologia

biologia

koty

m�zg

Skomplikowana natura p�ci - czego nie rozumie Jaros�aw Kaczy�ski

nauka

Jacek Kubiak

Jaros�aw Kaczy�ski, wybieraj�c osoby transp�ciowe na koz�y ofiarne obecnej kampanii wyborczej, cynicznie wykorzystuje ignorancj� swoich s�uchaczy

25.10.2022 | 13:54

biologia

Jaros�aw Kaczy�ski

p�e�

zdrowie

'Dysforia p�ciowa mo�e prowadzi� do depresji i pr�b samob�jczych, gdy� nie wszyscy potrafi� poradzi� sobie z ogromem presji spo�ecznej, kulturowej i religijnej.'

7 powod�w, dla kt�rych zmiana czasu na zimowy nie ma sensu

Nauka

Piotr Cie�li�ski

W nocy z soboty na niedziel� wracamy do czasu zimowego, czyli strefowego. Cofamy wskaz�wki zegar�w o godzin� - z godz. 3 na 2. Tego dnia �pimy wi�c o godzin� d�u�ej, ale to z�udna korzy��. Zmiana czasu dwa razy w ci�gu roku ma wi�cej wad ni� zalet.

25.10.2022 | 10:15

nauka

poradniki Wyborczej

zmiana czasu

zmiana czasu na zimowy

Metawersum - �ycie przeniesione do sieci to zupe�nie nowe zagro�enia

Nauka

Matthew Ball

Metawersum sprawi, �e do sieci przeniesiemy nie tylko aktywno�� zawodow�, ale r�wnie� zakupy i �ycie towarzyskie. Rodzi to wyzwania, z kt�rymi wcze�niej si� nie mierzyli�my.

25.10.2022 | 10:00

metawersum

nauka

nowe technologie

Wygra� z Google, teraz walczy z Microsoftem. Ameryka�scy giganci chc� opatentowa� jako w�asne efekty pracy naukowca z Krakowa

Uniwersytet Jagiello�ski

Ada Chojnowska

Opracowan� przez Jaros�awa Dud� metod� kompresji danych najpierw pr�bowa� opatentowa� Google, teraz robi to Microsoft. Interpelacj� w tej sprawie podpisa�o 92 pos��w. Urz�d Patentowy i Ministerstwo Technologii nie kwapi� si� jednak do pomocy. Jak...

25.10.2022 | 06:22

Google

informatyka

internet

Microsoft

Czarna �mier� zmieni�a nasze geny i wp�yn�a na ewolucj� odporno�ci

d�uma

Margit Kossobudzka

D�uma zwana czarn� �mierci�, wywo�ana przez bakteri� Yersinia pestis, rozprzestrzeni�a si� po �wiecie od 1346 do 1353 r. i spowodowa�a �mier� od 30 do 50 proc. �wczesnej populacji, co czyni j� najbardziej �mierteln� pandemi� zarejestrowan� we...

25.10.2022 | 06:00

czarna �mier�

nauka

odporno��

pandemia

Naukowcy izolowali DNA ze szcz�tk�w ludzi pochowanych na cmentarzysku ofiar d�umy East Smithfield z lat 1348-49.

Kiedy� uwa�ano, �e to smok po�era S�o�ce. Gdzie i jak ogl�da� za�mienie we Wroc�awiu?

za�mienie s�o�ca

Joanna Dzikowska

Cz�ciowe za�mienie S�o�ca b�dzie mo�na zobaczy� w Polsce we wtorek 25 listopada. Astronomowie z Wroc�awia zapraszaj� na wsp�ln� obserwacj�.

24.10.2022 | 17:35

astronomia

kosmos

nauka

s�o�ce

Za�mienie S�o�ca 2022. Podpowiadamy, kiedy i gdzie b�dzie mo�na je obserwowa� w Poznaniu

za�mienie s�o�ca

Mateusz Jarmusz

We wtorek 25 pa�dziernika w Polsce b�dzie widoczne cz�ciowe za�mienie S�o�ca. Kulminacyjny moment wydarzy si� par� minut po godz. 12. Do wsp�lnego �ledzenia tego wyj�tkowego zjawiska zaprasza Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu im. Adama...

24.10.2022 | 16:00

astronomia

nauka

obserwatorium astronomiczne

UAM

Cz�ciowe za�mienie s�o�ca. Pozna�, 10 czerwca 2021

Nagroda Nobla: Odkryte przez Svante P��bo DNA umo�liwia zrozumienie tego, co czyni nas lud�mi

Nauka

Love Dal�n [Stockholm University], Anders G�therstr�m [Stockholm University]

Odkrycie prehistorycznych genom�w neandertalskich to nie tylko lepszy wgl�d w ewolucj� ludzi wsp�czesnych. Umo�liwia r�wnie� odpowiedzenie na pytanie, co czyni nas wyj�tkowymi.

24.10.2022 | 16:00

Nagroda Nobla

nauka

Czy z�a pogoda za�mi wtorkowe za�mienie S�o�ca?

za�mienie S�o�ca

Tomasz Ulanowski

Ryzyko jest wysokie. Za to od �rody na co najmniej kilka dni wr�ci pogoda wy�owa - s�oneczna i ciep�a.

24.10.2022 | 13:00

kosmos

nauka

pogoda

prognoza pogody

M�ody geniusz z Jaros�awia zwyci�zc� Konkursu Explory. 15-latek stworzy� klawiatur� dla niepe�nosprawnych

genialne dziecko

Wioletta Kruk

ZHELTA K6 - klawiatura dla niepe�nosprawnych zapewni�a Filipowi Pi�kosiowi z Jaros�awia zwyci�stwo w Konkursie Explory - festiwalu promuj�cym m�odzie� o zainteresowaniach naukowych. 15-letni geniusz nagrod� zadedykowa� swojemu nauczycielowi -...

24.10.2022 | 12:20

klawiatura

komputery

nauka

osoby niepe�nosprawne

Filip Pi�ko� wygra� og�lnopolski konkurs naukowy Gdynia Explory Week.

Za�mienie S�o�ca 2022 r. w Polsce. Co zobaczymy i kiedy?

kosmos

Piotr Cie�li�ski

W tym roku nigdzie na �wiecie nie dojdzie do ca�kowitego za�mienia S�o�ca. Ale 25 pa�dziernika - je�li pogoda pozwoli - w ca�ej Polsce zobaczymy g��bokie za�mienie cz�ciowe.

24.10.2022 | 08:01

astronomia

ksi�yc

nauka

za�mienie s�o�ca

7 rzeczy, kt�rych nie wiedzieli�my tydzie� temu

Nauka

Paulina Mozolewska

W minionym tygodniu naukowcy odkryli, �e pszczo�y potrafi� liczy� oraz 42 geny dysleksji. Dowiedzieli�my si�, �e omikron "przeskoczy�" na nas z myszy i dlaczego ch�opcy s� gorzej oceniani w szkole. Dodatkowo Teleskop Webba sfotografowa� Filary...

24.10.2022 | 06:00

nauka

Filary Stworzenia w Mg�awicy Or�a. Po lewej: zdj�cie z teleskopu Hubble'a (z 2014 r.), po prawej - zdj�cie z teleskopu Webba (rok 2022)

Naukowczyni z Poznania laureatk� Nagr�d Naukowych "Polityki". Joanna Rak bada kondycj� demokracji

nauka

Alicja Lehmann

Prof. UAM Joanna Rak zajmowa�a si� ju� m.in. erozj� demokracji i jej podatno�ci� na zagro�enia, a teraz interesuj� j� zachowania demonstrant�w podczas protest�w. Wyniki jej prac dostali komendanci policji wszystkich kraj�w Unii Europejskiej.

23.10.2022 | 20:03

nagroda

Polityka

UAM

Cztery sygna�y, �e tw�j kot ci� kocha

zwierz�ta

Paulina Mozolewska

Psiarze si� �miej�, �e koty traktuj� swoich opiekun�w jak niewolnik�w uzupe�niaj�cych zawarto�� miski, sprz�taj�cych kuwet� i otwieraj�cych drzwi. Je�li jednak nauczymy si� uwa�nie obserwowa� kocie zachowania, mo�e si� okaza�, �e jeste�my kochani.

23.10.2022 | 12:00

jak pies z kotem

kot

nauka

przyroda

Grabarz ��toczarny - opieku�czy chrz�szcz, kt�ry uwielbia martwe szczury i �aby

kocham owady!

Mateusz Sowi�ski

S�owo "grabarz" nie budzi pozytywnych skojarze�. Jednak kryj�cy si� za nim chrz�szcz nale�y do jednych z najpo�yteczniejszych w Polsce.

22.10.2022 | 12:59

biologia

nauka

przyroda

zwierz�ta

Na grabarzach cz�sto mo�na znale�� ma�e, pomara�czowe roztocza. Nie s� one paso�ytami, ale wykorzystuj� chrz�szcze jako �rodek transportu, na kt�rym mog� si� dosta� do smakowitej padliny

Szympansy w parach synchronizuj� krok - jak ludzie

zwierz�ta

Tomasz Ulanowski

Lewa, lewa, lewa! Ka�dy, kto by� w wojsku lub podobnej instytucji, wie, �e zaczynaj�c marsz od lewej nogi, ludzie synchronizuj� krok w wi�kszych grupach.

21.10.2022 | 16:00

antropologia

biologia

nauka

przyroda

Szympansy w parach synchronizuj� krok - jak ludzie

Syndrom nieuczesanych w�os�w. Nowe badanie wskazuje na rol� gen�w

genetyka

Gill Westgate [University of Bradford]

Naukowcy twierdz�, �e odkryli geny odpowiedzialne za syndrom nieuczesanych w�os�w. Tak naprawd� co� takiego istnieje.

21.10.2022 | 14:00

nauka

The Conversation

w�osy

zdrowie

Jak jest rola gen�w w syndromie nieuczesanych w�os�w?

Dlaczego niekt�re szare wilki s� czarne? Przez pewn� �mierteln� chorob�

zwierz�ta

Tomasz Ulanowski

Okazuje si�, �e wilki o czarnej sier�ci s� na ni� odporne.

21.10.2022 | 10:26

biologia

genetyka

nauka

przyroda

Czarne 'owce' w�r�d wilk�w maj� nad swoimi szarymi ziomkami pewn� przewag�. Rzadziej choruj� na nos�wk�

Idzie ocieplenie. Czy pogoda pozwoli nam zobaczy� za�mienie S�o�ca?

pogoda

Krzysztof Drozdowski

W ostatnich dniach pogod� w Polsce kszta�towa� wy� atmosferyczny - st�d typowa dla tego uk�adu barycznego s�oneczna pogoda.

21.10.2022 | 06:00

nauka

prognoza pogody

przyroda

za�mienie S�o�ca

Prognoza pogody. �rednie temperatury maksymalne w ci�gu pi�ciu najbli�szych dni

We Wroc�awiu otwarto Centra Nauki Zdalnej dla ukrai�skich uczni�w

Ukrai�cy we Wroc�awiu

Rafa� Zieli�ski

We Wroc�awiu otwarto pi�� Centr�w Nauki Zdalnej, w kt�rych uczniowie z Ukrainy ��cz� si� zdalnie ze szko�ami w swoim kraju. Realizuj� w ten spos�b obowi�zek nauki. Projekt prowadzony jest w ramach wsp�pracy wroc�awskiego magistratu z UNICEF-em.

20.10.2022 | 18:21

nauka

nauka zdalna

uchod�cy

wojna w Ukrainie

We Wroc�awiu dzia�aj� Centra Nauki Zdalnej dla ukrai�skich uczni�w

Rozwi�� quiz: Co wiesz o za�mieniu S�o�ca?

quizy Wyborczej

Piotr Cie�li�ski, Kamil Deresz

Sprawd�, czy z pok�adu Mi�dzynarodowej Stacji Kosmicznej mo�na zaobserwowa� za�mienie S�o�ca, kiedy mo�e do niego doj�� i ile najd�u�ej mo�e trwa� faza ca�kowita za�mienia.

20.10.2022 | 17:25

kosmos

nauka

s�o�ce

za�mienie s�o�ca

42 geny dysleksji. Naukowcy odnajduj� w DNA korzenie tego zaburzenia

dysleksja

Margit Kossobudzka

Wcze�niejsze badania sugeruj�, �e dziedziczno�� dysleksji si�ga a� 70 proc. Jednak dot�d znaleziono niewiele przekonuj�cych marker�w genetycznych tego zaburzenia.

20.10.2022 | 17:00

adhd

genetyka

koncentracja

m�zg

R�j Orionid�w. Dzi� w nocy by� mo�e niepowtarzalna okazja, by zobaczy� drobiny z komety Halleya

kosmos

Kamil Deresz

Dzi� wypada maksimum roju Orionid�w. Spieszmy si� je ogl�da�. Od jutra widok tych "spadaj�cych gwiazd" zas�oni� nam chmury.

20.10.2022 | 16:07

kometa

meteory

nauka

przyroda

R�j Orionid�w. Dzi� w nocy by� mo�e niepowtarzalna okazja, by zobaczy� drobiny z komety Halleya

Prof. Marek Konarzewski z Uniwersytetu w Bia�ymstoku zosta� nowym prezesem Polskiej Akademii Nauk

Polska Akademia Nauk

xp

Prof. dr hab. Marek Konarzewski z Uniwersytetu w Bia�ymstoku zosta� w czwartek (20 pa�dziernika) wybrany na prezesa Polskiej Akademii Nauk, na kadencj� 2023-2026. Wyb�r zosta� dokonany podczas 147. sesji Zgromadzenia Og�lnego PAN.

20.10.2022 | 15:36

nauka

Uniwersytet w Bia�ymstoku

Prof. Jacek Kubiak, mikrobiolog: Badam fizjologi� kom�rek, by stworzy� terapie przeciwnowotworowe

polscy naukowcy donosz�

Jacek Kubiak

Zawsze by�em bardzo pozytywnie nastawiony do wszelkiej wsp�pracy naukowej. Po��czenie wiedzy i talent�w kilku os�b zawsze daje synergistyczne efekty. One nie dodaj� si�, ale mno�� - st�d synergizm.

20.10.2022 | 13:30

biologia

nauka

zdrowie

"Zielony" eksperyment UWM z presti�owymi uczelniami

UWM

Grzegorz Szyd�owski

Podpisano porozumienie w sprawie powstania Forum Zielonych Uniwersytet�w. Tworz� je presti�owe uczelnie z kraju.

20.10.2022 | 13:10

nauka

Dlaczego powinni�my chroni� najstarsze drzewa? Bez nich padnie WWW

ro�liny

Tomasz Ulanowski

Licz�ce setki i tysi�ce lat drzewne matuzalemy mo�na por�wna� do najwa�niejszych w�z��w internetu.

20.10.2022 | 13:00

antropocen

biologia

ekocyd

nauka

Chro�my stare drzewa (zdj�cie ilustracyjne).

Teleskop Webba sfotografowa� Filary Stworzenia - kultow� mg�awic� Hubble'a

teleskop Webba

Piotr Cie�li�ski

Prawdopodobnie Filary Stworzenia nie istniej� ju� od kilkuset lat, ale... wci�� s� zjawiskowe. Teraz mo�emy por�wna� ich obrazy z teleskop�w Hubble'a oraz Webba.

20.10.2022 | 10:44

kosmiczny teleskop hubble'a

kosmos

mg�awice

NASA

Dlaczego ch�opcy otrzymuj� gorsze oceny w szkole? Bo s� systemowo dyskryminowani

Klikbajt i fakt

Kasper Kalinowski

Oceny nie odzwierciedlaj� wy��cznie wiedzy - wie o tym ka�dy, kto zazna� dobrodziejstw polskiej edukacji. Mniej znan� i na og� pomijan� cz�ci� zjawiska jest to, �e je�li chodzi o oceny i edukacyjne sukcesy, krzywdzeni s� na og� ch�opcy.

20.10.2022 | 06:00

edukacja

nauka

szko�a

zdrowie psychiczne

Naukowcy po raz pierwszy pokazuj�, jak mog�y wygl�da� rodziny i wioski neandertalczyk�w

antropologia

Tomasz Ulanowski

Do ostro�nych rozwa�a�, opublikowanych na �amach najnowszego wydania tygodnika "Nature", sk�oni�o uczonych badanie wydobytego z neandertalskich szcz�tk�w tzw. antycznego DNA.

19.10.2022 | 17:51

biologia

m�zg

nauka

przyroda

Sk�d wzi�� si� omikron? Badania wskazuj�, �e "przeskoczy�" na nas z... myszy

COVID-19

Margit Kossobudzka

Omikron pojawi� si� nagle i szybko rozprzestrzeni� po ca�ym �wiecie. Sk�d si� jednak wzi��? Spekulacje na ten temat s� obfite, ale dowody eksperymentalne sk�pe. Teraz naukowcy twierdz�, �e wreszcie wiedz�, kto "sprzeda�" nam ten wyj�tkowo zaka�ny...

19.10.2022 | 15:40

epidemiologia

koronawirus

nauka

pandemia koronawirusa

Wariant omikron koronawirusa przeskoczy� na nas z myszy - dowodz� naukowcy

Podgl�dajcie pliszki i �wiergotki. Oto kilka rad, jak rozr�ni� te bardzo podobne ptaszki

Dr Betleja patrzy na ptaki

Jacek Betleja

Ma�e ptaki wr�blowe, do kt�rych nale�� pliszki i �wiergotki, w�a�nie migruj� przez Polsk�.

19.10.2022 | 14:00

biologia

nauka

ornitologia

poradniki Wyborczej

Przyczajony �wiergotek ��kowy podczas migracji

Tej zimy zaatakuje nowy wariant koronawirusa. Czy czwarta dawka szczepionki nas przed nim ochroni?

COVID-19

Piotr Cie�li�ski

Chorowali�cie ju� na COVID? Niewykluczone, �e infekcja z�apie was jeszcze raz. Naukowcy donosz�, �e pojawiaj� si� nowe warianty omikronu. Jest jednak tak�e dobra wiadomo��.

19.10.2022 | 10:27

koronawirus

nauka

pandemia koronawirusa

poradniki Wyborczej

�wiat przygotowuje si� do wojny z mikrobami. Powstanie 40 laboratori�w wysokiego zabezpieczenia

COVID-19

Margit Kossobudzka

Pandemia COVID uzmys�owi�a naukowcom i decydentom, �e walczy� z wirusami i mikrobami mo�na tylko wtedy, gdy dobrze si� pozna przeciwnika.

19.10.2022 | 06:00

bakterie

nauka

pandemia koronawirusa

wirusologia

Deepfake'i audio - naukowcy wiedz�, jak wykry� oszustwo

Nauka

Logan Blue [University of Florida], Patrick Traynor [ University of Florida]

Wygenerowane cyfrowo pr�bki d�wi�ku w niedalekiej przysz�o�ci b�d� mog�y podszywa� si� pod ka�dego z nas. Na szcz�cie naukowcy pracuj� nad technikami ich wykrywania.

18.10.2022 | 19:00

deepfake

nauka

nowe technologie

sztuczna inteligencja