"Słowo pasożyt jest absolutną hipokryzją ortograficzną" - obrusza się prof. Jan Miodek. Jak je pisaliśmy, gdy nie było w nim obłudy?

Sztandarowym przykładem słowa, którego zapis powinien być dzisiaj inny, jest ogórek, dawniej ogurek. Bardziej absurdalna jest jednak pisownia wyrazu pasożyt, zacznijmy więc od niego.

Już w XV w. mieliśmy w języku polskim wyraz pasorzyt, pasirzyt – oznaczający darmozjada, dzisiejszego pasożyta. Pierwsza część wyrazu pochodziła od paść, wypasać, druga od rzyć 'tyłek'. Trudno powiedzieć, czy pasorzyt pasł się na tyłku, jak uważa profesor Jan Miodek, czy pasł swój tyłek na kimś, jak twierdzą inni językoznawcy, ale mniejsza z tym, słowo było zgrabne i trafne (W starożytnej łacinie był  pochodzący od Greków parasitus 'współbiesiadnik', który później nabrał negatywnego znaczenia). Przetrwało do pierwszej połowy XX wieku. Wtedy to, zapewne moraliści językowi, uznali, że rzyć 'tyłek' jest nieprzyzwoita i frywolna, więc w 1936 r. zmienili rz na ż, pozostawiając nam ogólnikowego pasożyta – to ten, kto pasie się na czyimś życiu.

icon/Bell Czytaj ten tekst i setki innych dzięki prenumeracie
Wybierz prenumeratę, by czytać to, co Cię ciekawi
Wyborcza.pl to zawsze sprawdzone informacje, szczere wywiady, zaskakujące reportaże i porady ekspertów w sprawach, którymi żyjemy na co dzień. Do tego magazyny o książkach, historii i teksty z mediów europejskich. 
 
Monika Tutak-Goll poleca
Podobne artykuły
Więcej
    Komentarze
    Jak rzyć, oto jest pytanie
    @krucafuck
    To jest odpowiedź.
    - Jak żyć?
    - Jak rzyć.
    już oceniałe(a)ś
    21
    0
    @krucafuck
    Raczej jaka rzyć? Do rzyci z takim życiem!
    już oceniałe(a)ś
    9
    0
    @krucafuck
    W żadnym wypadku nie hodować w sobie myśli by targnąć się na rzyć!
    Wybór jest prosty- rzyć albo nie żyć
    już oceniałe(a)ś
    5
    0
    Bardzo ciekawe. Poproszę coś o slowie "nauka", które nagminnie w mediach jest akcentowane na pierwszej sylabie. Wychodzi z tego "nałka", a to zupelnie coś innego niż nauka.Nauka - rzeczownik. Nałka- czasownik, 3. osoba liczby pojedynczej, czas przyszły, w bezokoliczniku "nałkać".
    @Isia1500
    Nałka, brrr...
    Korespondowałem z pewnym popularyzatorem nauki, kompetentnym merytorycznie i językowo. Poprosiłem, aby rozważył możliwość akcentowania wyrazu naUka w ten właśnie sposób. Odpowiedział mi, że spyta matki, polonistki. Napisał potem, że matka w pełni potwierdza jedyną poprawną wymowę naUka, taką właśnie. Ale że on już się przyzwyczaił mówić NAłka. Brrr....
    już oceniałe(a)ś
    12
    0
    @Isia1500
    Żartobliwie mówiło się " nałka" o działaniach pseudonaukowych. Od dziecka slyszałem " poszła w las naUka", gdybym usłyszał " nałka", mógłbym nawet nie zrozumieć przekazu.
    już oceniałe(a)ś
    10
    0
    @Isia1500
    W kraju, w którym nałkowcy z "najlepszych" uczelni wypracowali miejsce w drugiej pięćsetce uczelni na świecie, Całą grupę, w uprawniony sposób, można nazwał nałkowcami. Proponuję odczytywać PAN jako: polska akademia nałki.
    zasłużyli na to!
    już oceniałe(a)ś
    3
    1
    "Pszenica, pszczoła, kształt, Kszyk"....

    pozdrowienia dla wszystkich pamiętających książkę "Awantura w Niekłaju":))
    @mccudden
    och!
    już oceniałe(a)ś
    1
    0
    @mccudden
    Ojejciu, tak! :)
    już oceniałe(a)ś
    0
    0
    Pasorzyt się nie uchował, ale została białorzytka. I to dopiero wyjaśnia ogrom hipokryzji.
    już oceniałe(a)ś
    16
    0
    Ciekawe!
    już oceniałe(a)ś
    14
    0
    Moze pasożyt to taki robak co pasie się żytem?
    @_krzysztof_p
    Żyd to kleks.
    już oceniałe(a)ś
    1
    2
    @_krzysztof_p
    W pasiaku!
    już oceniałe(a)ś
    0
    0
    żebro jest pisane przez ż (lub odpowiednik - ž) w polskim i czeskim (žebro), w pozostałych słowiańskich przez r, czyli po polsku i czesku powinniśmy pisać rzebro (řebro). Chyba że to Czesi i Polacy piszą dobrze, przez ż-ž, a Białorusini. Ukraińcy, Chorwaci, Serbowie piszą i wymawiają źle. Jeszcze raz: Czesi žebro, Słowacy rebro - kto ma rację?

    Widziałem kiedyś w lecie wypisane żartobliwie białą farbą na szybie warzywniaka:
    "Kishone ogorky - 5 zł/kg", coś podobnego w formie to "Polish lody".
    @Marco_de_Lorche
    Jeśli chodzi o rib - riebro - rebro - rżebro - żebro/žebro, to są różne przekształcenia pierwotnej wymowy. Na tej podstawie można przypuszczać, że uproszczenie żebro/žebro pojawiło się w wymowie bardzo dawno temu, przez utrwaleniem na piśmie rz/ř (jak to stało się np. z imieniem Jerzy/Jiří).
    już oceniałe(a)ś
    4
    0
    @Marco_de_Lorche
    A Harnasia powiesili za ziobro. Ponoć.
    już oceniałe(a)ś
    2
    0
    Język to twór żywy...
    ...
    stad też go często 'kaleczom'...
    znaczy kaleczą...,
    a potem leczą...
    ...
    czasem nawet miodkiem,
    albo i naleweczką jaką...
    ...
    @tit
    "umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion"
    już oceniałe(a)ś
    0
    0