Nowi hallerczycy jadą walczyć o Polskę. Unikatowe zdjęcia sprzed ponad wieku

Ponad 100 lat temu 18-letni Tadeusz Cyprian, żołnierz armii habsburskiej trafił do włoskiej niewoli. W 1919 r. opuścił obóz jeniecki i wstąpił do Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera. Przez cały czas opisywał swoje przeżycia i dokumentował co tylko się dało przy pomocy aparatu fotograficznego.  

"Powstaje reportaż o drodze z Włoch do Francji nowych hallerczyków, o przygodzie, szkoleniach, zwykłej codzienności w Armii Polskiej i to głównie w nieznanych dotąd ośrodkach w Bretanii. Zdjęcia są absolutnie unikatowe" - pisze Monika Piotrowska, która wraz z wydawcą i fotografikiem Robertem Andre przygotowała dwutomowe wydawnictwo pt. "Notatki jeńca 1917-1918. Fotografie 1918-1919".

Hallerczycy czekają na odjazd pociągu na stacji w Bussoleno w Piemoncie. Malownicze miasteczko oddalone jest od francuskiej granicy o 25 km.

Żołnierz Armii Polskiej we Francji pije wodę ze studni na poligonie Lanfains w Bretanii. Luty-marzec 1919. Nie publikowane dotąd notatki Tadeusza Cypriana od 30 lat spoczywały w poznańskim oddziale Archiwum PAN. Natomiast 133 negatywy zdjęć, zostały podarowane w 1979 r. przez córkę autora Ewę Wiśniewską Kolskiemu Klubowi Fotograficznemu FAKT. Niebawem znajdą się w zbiorach Muzeum Technik Ceramicznych w Kole.

Halerczycy na łodzi w porcie Légué w miejscowości Saint-Brieuc w Bretanii.

Halerczyk w błękitnym mundurze, od którego potoczną nazwę wzięła cała Armia Polska we Francji.

Żołnierz Armii Polskiej we Francji podczas szkolenia na poligonie wojskowym w Lanfains w Bretanii. Luty-marzec 1919. Na froncie zachodnim I wojny światowej formacje Błękitnej Armii walczyły m.in. w Szampanii i w Wogezach.

Halerczycy piorą bieliznę i myją się w rzece Gouët w mieście Quintin w Bretanii. Luty-marzec 1919 r.

Polscy żołnierze przy francuskim samolocie Voisin 10 na lotnisku Pars-l?s-Romilly (ok. 130 km za zachód od Paryża). Wyposażony w silnik Renault dwuosobowy samolot był wykorzystywany przez francuskie lotnictwo głownie do nalotów bombowych w strefie przyfrontowej. Awiacja Armii Polskiej we Francji złożona była siedmiu eskadr wywiadowczych, bombowych i myśliwskich, które na wyposażeniu miały jednak głownie samoloty Breguet, SPAD i Slamson.

Przegląd oddziałów Błękitnej Armii na placu Wolności w miejscowości Pontrieux w Bretanii. W kwietniu 1919 r. około 80 tys. hallerczyków wróciło koleją do Polski. Przywieźli ze sobą 100 samolotów i 100 czołgów Renault FT 17.

Polscy żołnierze wraz z mieszkańcami Quintin w Bretanii nad brzegiem rzeką Gouët. Luty-marzec 1919 r. Po powrocie do Polski hallerczycy wzięli udział m.in. w wojnie polsko-ukraińskiej, przejęciu Pomorza, symbolicznych zaślubinach Polski z morzem w Pucku - 10 marca 1920 r. oraz w wojnie polsko-bolszewickiej.

Francuzi przyjęli koniec wyczerpującej wojny z ulgą i radością. W wielu miejscowościach organizowano festyny i zabawy, a powracających z frontu żołnierzy witali tłumnie mieszkańcy. Na zdęciu brama triumfalna z napisem "Aux Vainqueurs" (Zwycięzcom) na wiadukcie w niewielkiej miejscowości Laroche-Migennes.

Autor w mundurze Armii Polskiej we Francji. Tadeusz Cyprian (1898-1979) został niemal zapomniany, a jego dzieło z końca I wojny światowej aż do teraz nie zostało opublikowane. "Sytuacja zdumiewa, ponieważ w 1945 r. reprezentował Polskę w Komisji Narodów Zjednoczonych d.s. Zbrodni Wojennych i na procesie norymberskim. Z końcem II wojny światowej stał się, przynajmniej w Europie, jednym z najbardziej znanych polskich prawników, wkrótce z tytułem profesora. Zaś w dziedzinie fotografii już w latach dwudziestych XX w. funkcjonował jako drugi obok Jana Bułhaka, autorytet i publicysta w Polsce. Po 1945 r. wydał kultowy podręcznik 'Fotografia. Technika i technologia' " - pisze Monika Piotrowska, redaktorka wydawnictwa.