Na placu, gdzie był kiedyś cmentarz, kopali wielkie doły. Gdy Marek liczył sobie jakieś siedemnaście lat, wybierali się z kolegą Miszą na zabawę. Nie mieli pieniędzy. Nagle wpada Misza i przynosi złoty mostek protetyczny. Mówi: "Marek, ty masz wujka technika dentystycznego - trzeba opylić". Marek wujkowi zaniósł, wujek nie pytał.

Marek, czyli skorby (I)

Marek mieszka obok nieistniejącego cmentarza. Dosłownie. Był cmentarz, cmentarza nie ma. Nikt tam na groby nie chodzi, nikt się z zadumą nie zatrzymuje, bo tam po prostu biegnie ulica i stoją domy. Pobudowali na pustym placu. Gdy w 1941 roku Niemcy po raz drugi weszli do Orli na Podlasiu, część Żydów zmuszono do pracy przy cmentarzu. Ich rękoma wywożono macewy do utwardzania dróg.

U dziadków Marka na strychu znajdowało się wiele ciekawych przedmiotów, które jakoś do niczego nie pasowały. Przyjrzał im się dopiero po latach, bo choć dziadków już nie ma, to przedmioty nadal tam stoją. Wśród nich oparcie od otomany obite skórą. Drugiej części – tej do siedzenia – brakowało. Podobno to Żydzi przywieźli te rzeczy na przechowanie do dziadka Marka. Cenną otomanę rozdzielili pomiędzy dwa strychy. Nie wrócili. I już nic o nich nie wiadomo. Może gdyby dziadek żył, toby powiedział. Ale Marek wtedy nie pytał. Więc rzeczy są i czekają na swoje miejsce. Leżą tak już ponad siedemdziesiąt lat.

icon/Bell Czytaj ten tekst i setki innych dzięki prenumeracie
Wybierz prenumeratę, by czytać to, co Cię ciekawi
Wyborcza.pl to zawsze sprawdzone informacje, szczere wywiady, zaskakujące reportaże i porady ekspertów w sprawach, którymi żyjemy na co dzień. Do tego magazyny o książkach, historii i teksty z mediów europejskich. 
 
Sebastian Ogórek poleca
Podobne artykuły
Więcej
    Komentarze
    Prawdziwe. Tragicznie przejmujące.
    już oceniałe(a)ś
    88
    0
    Całą wschodnia Polska jest taka. A najgorsza Lubelszczyzna - tam były obozy śmierci Żydów: Sobibór, Bełżec, Trawniki, Poniatowa, tam zaraz po Zagładzie rzesze mężczyzn, kobiet i dzieci szły grzebać w procach spalonych, w trupiej mazi po rozstrzelanych i szukały złota. I złoto było. Zaraz po tzw. wyzwoleniu w pożydowskich miasteczkach Izbica, Wisznice, Żółkiewka, Łęczna, Terespol, Biłgoraj, rozbierano pożydowskie domy w poszukiwaniu ukrytych w ścianach, dachach przysłowiowych garnków ze złotem. I znajdowano te skarby. Trzeba sobie otwarcie powiedzieć - okupacja niemiecka była dla mieszkańców obecnej wschodniej Polski największą tragedią w historii. Zginęło kilkaset tysięcy ludzi. Niewyobrażalne były straty materialne
    Ale jednocześnie wielu ludzi niewyobrażalnie się wzbogaciło. Jeśli ktoś znajdował w pożydowskim domu garnek złota to przenosił się ze swoją rodziną do materialnego kosmosu. Budowano za to murowane domy, kupowano ziemię, konie. krowy. To byłą droga z nędzy do bogactwa. Więc ludzie "chodzili na Żydy" jak to się powszechnie mówiło. A ponieważ kościół rozgrzeszał takie "chodzenie na Żydy" to do dziś nie ma tu żadnej refleksji moralnej, żadnej ekspiacji, żadnej skruchy. Jeśli ktoś ma problemy z sumieniem za czyny dziadka, ojca, to raczej wybiera antysemityzm, wyparcie grzechów, obwinianie ofiary. Stąd na tych wschodnich obszarach dzisiejszej Polski takie poparcie dla PiSu.
    już oceniałe(a)ś
    72
    1
    Jeżeli ktoś szuka informacji w tym temacie, o Polakch, polecam książkę "Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota"
    @25czis
    Czytałam. Porażająca. A
    Ale "Dalej jest noc" nie byłam w stanie przeczytać, zatrzymałam się na drugim rozdziale
    już oceniałe(a)ś
    23
    0
    @aneczka69
    "Dalej jest noc" mam w poczekalni, czekam na lepszy moment, więcej sił potrzebnych do takiej lektury
    już oceniałe(a)ś
    19
    0
    @aneczka69
    Przeczytałem.
    Nie czuję się Polakiem, nie jestem nim, choć się tu urodziłem. W sumie powinienem się cieszyć, że tu rządzi PiS. Taka kara boska, choć jestem ateistą. Karma wraca.
    już oceniałe(a)ś
    20
    1
    @Czesio_
    Mam tak samo.
    już oceniałe(a)ś
    16
    1
    @ALittleGuy
    Ja też.
    już oceniałe(a)ś
    12
    0
    @aneczka69
    to trzeba koniecznie przeczytać aby mieć prawdziwy obraz.
    już oceniałe(a)ś
    3
    0
    Skarby, złoto , Żydzi. Dlaczego z tym Polakom się kojarzyli? Wystarczy zapoznać się z mentalnością Żydów, wynikającą z obowiązującego prawa na terenach przez nich zamieszkanych.. To co dla Żydów było ważne, dla Polaków niekoniecznie. Kobieta żydowska, będąca w ciąży, którą miała chęć na pomarańcza czy śledzia, nawet wśród biednych Żydów nie miała z tym problemu. Diaspora robiła zrzutę i zaspakajała jej potrzeby. Dziecko żydowskie od wczesnych lat było uczone pisać i czytać. Polskie dziecko było przyuczane do pańszczyzny na roli. To co dzisiaj, nie odbiega od tego co kiedyś. Żerowanie na tych co wytwarzają dochód, jest usankcjonowane przez PiSświnizm.
    @lege-artis
    No tak, ale wtedy gdy chciała tego śledzia czy tam czego innego, nie było PiS-u i Kaczyńskich - wiec skąd te skojarzenia?
    już oceniałe(a)ś
    0
    16
    @ph7
    Skąd? Dziadowsko PiSowskie wśród rabów pańszczyźnianych jest od pokoleń.
    już oceniałe(a)ś
    14
    0
    Znamienne graffiti na murach synagogi w wykonaniu "polskich patryjotów".. tak smutne i niewyobrażalnie straszne..
    już oceniałe(a)ś
    50
    2
    Ciekawy artykuł i tylko zabrało mi jednego wyrazu....PRAWOSŁAWIE. przeczytałem ten tekst dwa razy...i nic. Żadnej wzmianki o tym że w Orli większość mieszkańców to PRAWOSŁAWNE Białorusini, że są tam napisy dwujęzyczne a język Białoruski ma oficjalny status pomocniczego w urzędach lokalnych. Piszę to dlatego że pewnie zaraz będzie tu wysyp komentarzy typu" cyniczni katolicy wzbogacili się na Żydach", " bezuszni katolicy nie dbają o żydowską przeszłość", " niedaleko było Jedwabne", itd...nie rozumiem dlaczego autorka nic o tym nie wspomniała, może jest to w książce. Ps. W Orli mieszka najsłynniejsza na Podlasiu szeptucha, gdy miałem sześć lat babcia zawiozła mnie do jej jeszcze sławniejszej matki, potem byłem jeszcze dwa razy, pamiętam do dziś pokój z prawosławnymi ikonami. Taka podlaskie " postrzyżyny", chociaż jeżdżą tam ludzie z całej Polski.
    Nie rozumiem dlaczego w Twoim komentarzu są słowa i oskarżenia dla których nie ma podstaw w artykule. Akurat w Orli, w odróżnieniu od Jedwabnego, za likwidację społeczności żydowskiej, w całości odpowiadają hitlerowcy. Nie musisz od razu próbować bronić się przed swoimi fobiami, sugerując domniemanie winy po stronie ludności wyznania prawosławnego.
    już oceniałe(a)ś
    43
    3
    @marekpoplawski
    Wśród duchowieństwa prawosławnego szerzą i zawsze się szerzyły się te same patologie jak wśród kleru katolickiego. A i „owieczki” wiele się między sobą nie różnią…
    już oceniałe(a)ś
    40
    0
    @marekpoplawski
    Są udokumentowane historie o Polakach, katolikach, urządzających wycieczki z Krakowa, Lublina na cmentarze żydowskie, plądrowanie prochów spalanych Żydów, ofiar hitlerowców. Celem przekopiowania ich grobów na głębokość kilku metrów były między innymi złote zęby. Największą tragedią jest to że nikt z tych hien cmentarnych nie widział i nie widzi w tym nic złego, bo to tylko Żydzi
    już oceniałe(a)ś
    37
    0
    @andrzej.rokosz
    Jeżeli mówimy już o fobiach to ma je wielu uczestników tego forum, którzy w każdym księdzu widzą pedofila, w każdym katoliku ksenofoba i rasistę a w każdym " uchodźcy klimatycznym" " ubogacenie kulturowe " którego potrzebuje Europa.
    już oceniałe(a)ś
    7
    46
    @marekpoplawski
    musisz przyznać że w tych fobiach coś jest na rzeczy, a że katolik jest ksenofobem i rasistą wynika z samo z siebie
    już oceniałe(a)ś
    33
    2
    @marekpoplawski
    Litości, panie Marku!
    już oceniałe(a)ś
    15
    0
    @marekpoplawski
    Nie proś się, nie proś, bo możesz dostać coś, czego się nie spodziewasz.
    "O przyjaznym współistnieniu w przedwojennej Orli Żydów i chrześcijan (głównie prawosławnych, jedynie kilkanaście rodzin wyznawało katolicyzm) świadczą wydarzenia z około 1937 r., które pojawiają się we wspomnieniach kilku najstarszych mieszkańców. Wówczas do miasteczka przyjechała kilkunastoosobowa grupa uzbrojonych w pałki członków endecji, prawdopodobnie z Łomżyńskiego. Ich zamiarem było zniszczenie sklepów żydowskich. Wówczas w obronie „swoich” Żydów wystąpili miejscowi prawosławni, którzy skutecznie powstrzymali napastników. Ci nigdy do miasteczka nie wrócili."
    już oceniałe(a)ś
    44
    0
    @birck
    Ukrainiec Bohdan Osadczuk ( ten z " Kultury" paryskiej) wspomina że przed wojną wyrzucili go ze szkoły bo uderzył katolickiego księdza który wyśmiewał jego przyjaciela Żyda...można podać wiele przykładów dobrych relacji między narodami które żyły przez wieki w dawnej rzeczpospolitej( moj najlepszy kolega z podstawówki pod Siemiatyczami był prawosławny) są też i przykłady złych relacji.
    już oceniałe(a)ś
    7
    4
    @marekpoplawski
    Masz obsesję, powinieneś coś z tym zrobić. To NIE jest tekst o przedwojennych relacjach - dobrych ani złych, tym bardziej NIE jest to tekst mający wdawać wyznaniowe czy narodowościowe cenzurki.
    To są twoje obsesyjne projekcje które z braku laku ujawniają się pod tekstem o miejscu, rzeczach, niepamięci.
    już oceniałe(a)ś
    22
    1
    @birck
    Oczywiście że nie jest więc nie rozumiem dlaczego ty wyskoczyłeś z tymi wydarzeniami z 1937r. Co ma piernik do wiatraka ? Chyba że masz na moim punkcie jakąś obsesję co już zauważyłem:)))
    już oceniałe(a)ś
    1
    14
    @birck
    Czy raczej: masz markofobię :)))) ale ja jestem wyrozumiały :))) a wracając do pytania: skoro jak sam zauważyłeś to NIE jest artykuł o relacjach przedwojennych, to dlaczego TY wyskoczyłeś z takimi relacjami a potem MI zarzucasz niezrozumienie artykułu i jakieś fobie ?:))) ochłoń trochę z markofobi bo już ją nieraz zauważyłem :)) a jak umysł " rozedrgany" to i o brak logiki łatwo:))
    już oceniałe(a)ś
    1
    11
    @mossebo
    Nie. To ze ktos jest katolikiem, nie oznacza ze automatycznie jest tez ksenofobem i rasista. To sa elementy swiatopogladu przyswajane wraz z ideologia te rzeczy gloszaca. Przyjecie danej ideologii za swoja jest z kolei skutkiem skomplikowanego zlozenia nauczania, wplywu rodziny i wychowania, autorytetow, srodowiska itd. To prawda, ze w wielowiekowym nauczaniu Kosciola tkwil silny antysemityzm a takze wrogosc wobec innych systemow religijnych. To nie przypadek, ze po odzyskaniu niepodleglosci, w Polsce wyburzono setki prawoslawnych kosciolow, ze krzyze w polskich kosciolach sa skierowane na wschod symbolizujac kierunek religijnego "nawracania", ze stosunki miedzy prawoslawiem a katolicyzmem sa rownie zle jak miedzy Rosja a Polska, ze nawet 600 lat temu polowa psow w stolicy chrzescijanstwa wschodniego, w Konstantynopolu, miala imie "rzymski papierz". A jednak teza, ze katolik to rasista czy antysemita jest po prostu falszywa. Owszem, jest wsrod katolikow wielu takich, moze nawet wiekszosc, ale jest tez bardzo wielu, ktorzy sa daleko od takich postaw.
    już oceniałe(a)ś
    6
    1
    @marekpoplawski
    "dlaczego TY wyskoczyłeś z tak"
    Ponieważ wyjechałeś tu z z antycypacją (nietrafną) reakcji czytelników na tekst i przekierowywując antycypowane antykat komentarze w stronę prawosławia. Że zaś mnie w tekście zaciekawiła synagoga w Orli i jej współczesne funkcjonowanie,z czym zwracam się do wuja Gugla, a wujo zrobił ci siurpryzę przekazując mi poza zdjęciami również zacytowany fragmencik.
    już oceniałe(a)ś
    5
    0
    @birck
    " wyjechałeś z nietrafną antycypacją" :)))))))) poczytaj komentarze, moja " antycypacja " była jak najbardziej trafna :))))) pod artykułem o prawosławnych Białorusinach komentarze o Polakach katolikach :))) jak ja znam niektórych na tym forum :)))
    już oceniałe(a)ś
    0
    7
    @birck
    Poza tym: ten artykuł jest o przejmowaniu pożydowskiego dobra przez mieszkańców Orli więc znowu : co ma piernik do wiatraka? Co mają wydarzenia z 1937 roku do przejmowania przez prawosławnych Białorusinów pożydowskiego mienia ? A histori polecam uczyć się z książek a nie z " wuja Gugla".
    już oceniałe(a)ś
    0
    7
    @marekpoplawski
    Wybacz Marku, ale mam wrażenie, to właśnie Ty na te fobie cierpisz. To, jak postrzegani są katolicy, wynika raczej z zachowania kleru, a konkretnie panów biskupów, arcybiskupów, innymi słowy tych wyżej postawionych. No cóż, jaki pan taki kram. Co do uchodźców, to są to ludzie i guzik mnie obchodzi, jaką religię wyznają, tak długo, jak nie zechcą mnie na siłę przerabiać. Katolicy już próbowali, ale im się nie udało. Zaś co do pedofilii wśród kleru, to nie ma większej obłudy, a nawet sku...syństwa, kiedy ktoś, kto naucza o Bogu, Jezusie, Maryi zawsze dziewicy itd., i o tym, co jest dobre, a co złe, sam siedzi w cuchnącym szambie.
    już oceniałe(a)ś
    4
    0
    @persefona
    Wybaczam :)))
    już oceniałe(a)ś
    0
    1
    @Losowowybrany
    Jeżeli już, to "żymski papierz"
    już oceniałe(a)ś
    0
    0
    Żerowanie na mieniu wymordowanych Żydów to przecie początek polskich tzw start-upów. ten polok ma jednak pomysłowość - z g... ukęci bicz, jak mówią niektórzy. .... a i ze starego grobu po żydach jest w stanie cosik wypłukać. pisano już o tym nie raz.
    już oceniałe(a)ś
    24
    0
    Czytam te komentarze: katolicy to..katolicy tamto..to Polacy...to katolicy...ludzie przecież wy nie czytaliście tego artykułu!:))) spojrzeliście tylko na tytuł i to wystarczyło, schemat zadziałał :))) przecież on jest o mieszkańcach Orli czyli o prawosławnych Białorusinach ! :)) dodam go do schowka na pamiątkę fobi co niektórych na tym forum :)))
    już oceniałe(a)ś
    3
    10