Zostań milionerem! Jak znaleźć na to kasę w domowym budżecie?

Przed tygodniem rozpoczęliśmy nasz cykl rozważaniami na temat szans dla przeciętnego Polaka na zostanie milionerem. Z obliczeń wyszło, że jeśli zaczniemy gromadzić oszczędności od najmłodszych lat, to kwota miliona czy nawet dwóch milionów złotych jest możliwa do uzbierania w ciągu 50-60 lat. A wystarczy do tego stówka miesięcznie odłożona na bok i zainwestowana na rynku kapitałowym.

Wiadomo, że ten milion za kilkadziesiąt lat realnie nie będzie wart tyle, ile dziś. Ale nie zmienia to faktu, że lepiej mieć milion, niż go nie mieć, prawda? Zresztą hydra inflacji nie jest tak groźna, jeśli będziemy uwzględniali ją w wysokości kwot, które inwestujemy. Niech w pierwszym roku będzie to 100 zł, a w kolejnym już 105 zł. Nie zbiedniejesz od tego, przecież te 105 zł realnie będzie i tak warte tyle, ile teraz warta jest stówka.

Wiemy już, że inwestowanie warto zacząć jak najwcześniej i że życie rentiera - choć trudno osiągalne - nie jest marzeniem tak abstrakcyjnym, jak by się wydawało na pierwszy rzut oka. Dziś wykonamy dwa kolejne kroki. Po pierwsze sprawdzimy wspólnie jak zabrać się do oszczędzania, a po drugie poszukamy na to oszczędzanie pieniędzy w domowym budżecie. Bo, powiedzmy sobie szczerze, większości z nas wydaje się, że na oszczędzanie nie ma absolutnie żadnych szans, bo wolnych pieniędzy po prostu nie ma. Cóż, może wystarczy ich dobrze poszukać?

Najważniejszy dylemat, który musisz rozwiązać zanim zaczniesz budować plan prowadzący do żywota rentiera, to... z kim go tworzyć. W grę wchodzą dwa warianty.
Możesz zgłosić się do jednej z firm ubezpieczeniowych, do których masz zaufanie, i poprosić o przygotowanie symulacji - ile trzeba co miesiąc wpłacać, by za kilkadziesiąt lat mieć do dyspozycji kilkaset tysięcy złotych. Albo i milion. Firmy ubezpieczeniowe mogą ci proponować polisy łączące oszczędzanie na emeryturę z ochroną życia (czyli firma obieca, że jeśli nie dożyjesz emerytury, wypłaci twojej rodzinie wysokie odszkodowanie). Dobrze się zastanów, czy warto łączyć te dwie rzeczy - dodatkowa opłata, którą firma zabierze na poczet ubezpieczenia na życie, ograniczy składkę na emeryturę.

Tak czy owak - korzystanie z pośrednictwa firmy ubezpieczeniowej zawsze oznacza koszty opłat i prowizji. Tego nie przeskoczysz. Jeśli się zdecydujesz na takie rozwiązanie, to staraj się porównać wysokość opłat w różnych firmach ubezpieczeniowych. W tych najdroższych prowizje potrafią pożreć jedną trzecią zysków z inwestowania.

Inną opcją są plany systematycznego inwestowania, które oferują towarzystwa funduszy inwestycyjnych. To prywatne firmy, które zatrudniają specjalistów od zarządzania pieniędzmi. Zbierają od ludzi pieniądze, wrzucają je do wspólnego worka i inwestują w wybrany przez klientów sposób. Za swoje usługi pobierają kilkuprocentową prowizję. Nawet jeśli nigdy nie słyszałeś o funduszach inwestycyjnych, nie powinieneś się ich bać. To instytucje o podobnie wysokiej wiarygodności, co banki. Tak samo jak one podlegają nadzorowi państwa i żeby móc działać muszą spełnić bardzo surowe wymogi. Klientem funduszu możesz stać się w placówce banku, u pośrednika finansowego, a niektóre towarzystwa funduszy dają możliwość otwarcia rachunku także przez internet.

Budowa przeciętnego planu systematycznego inwestowania jest banalnie prosta - w umowie zobowiązujesz się do wpłacania określonej kwoty do miesiąc, kwartał lub raz w roku, a w zamian dostajesz zniżkę w prowizjach pobieranych przez towarzystwo funduszy. Jedynym problemem dla osoby nie obeznanej z rynkiem finansowym może być wybór funduszu, w którym będzie oszczędzała w ramach planu. Ale bez przesady - każdy fundusz ma swój opis, wystarczy przeczytać ulotkę i już mniej więcej wiadomo jak zostaną zainwestowane pieniądze. Boisz się ryzyka w inwestowaniu? Wróć do poprzedniego odcinka naszego cyklu, a przekonasz się, że ryzyko warto oswoić.

Wciąż czujesz się zagubiony? Bez paniki. Można jeszcze prościej. Zabierz się za budowanie programu oszczędnościowego samodzielnie. A jak? To wcale nie jest takie trudne. Najprostszy sposób: załóż sobie w banku konto oszczędnościowe i wpłacaj na nie zaskórniaki. Po 50, 100 lub 200 zł miesięcznie. Takie konto nie przyniesie może kokosów (dziś konta oszczędnościowe są oprocentowane na 4-5 proc. rocznie), ale ma niepodważalną zaletę: możesz na nie wpłacać nawet małe kwoty, w dowolnym momencie. I - w razie potrzeby - wypłacić bez utraty odsetek. Z konta na lokatę. Prędzej czy później na twoim koncie zbierze się większa sumka. To właściwy moment na zrobienie kolejnego kroku: jeśli uzbierałeś np. 10 tys. zł, połowę z tej kwoty przerzuć na lokatę bankową. Pieniądze zaczną pracować szybciej, bo lokaty są zwykle oprocentowane lepiej niż konta oszczędnościowe. Tę operację powtarzaj za każdym razem, kiedy kwota uciułana na koncie oszczędnościowym przekroczy próg 10 tys. zł (albo inną, ustaloną przez ciebie wartość). Pieniędzy na lokatach będzie przybywało, ale ty zawsze będziesz miał żelazną rezerwę 5-10 tys. na koncie oszczędnościowym, gdybyś nagle znalazł się pod ścianą i potrzebował szybko gotówki.

Przyjrzyj się funduszom. Jeśli będziesz miał już kilka lokat, czas rozbudować plan oszczędzania o fundusze inwestycyjne. W długim terminie - a przecież mówimy o budowaniu kapitału na kilkadziesiąt lat - fundusze inwestujące w akcje giełdowych spółek przynoszą wyższe zyski niż lokaty bankowe. Przejrzyj gazety i portale internetowe, wytypuj dwa fundusze akcji, które dobrze sobie radzą w krótkim i długim terminie. Najlepiej gdyby jeden z tych funduszy inwestował w akcje w Polsce, a drugi za granicą - np. w Azji. Sprawdź, w którym banku możesz założyć konta do wybranych funduszy i zarejestruj się jako ich klient. Kiedy na koncie oszczędnościowym uzbiera się kolejne np. 10 tys. zł, nie przerzucaj ich już na lokaty, ale zacznij kupować jednostki uczestnictwa wybranych funduszy. Podziel pieniądze na cztery części i wpłacaj co miesiąc - unikniesz wejścia do funduszy z całą gotówką w złym momencie. Do funduszy przerzucaj pieniądze z konta oszczędnościowego tak długo, aż będziesz w nich miał 30-40 proc. wszystkich oszczędności. W kolejnych latach, dopłacając kolejne oszczędności, staraj się utrzymywać proporcje na podobnym poziomie. Chodzi o to, żeby zawsze stawiać na dwa konie - trochę pieniędzy trzymać w funduszach, ale też dużą część na bezpiecznych lokatach. Pomyśl o obligacjach. Oprócz lokat i funduszy możesz włączyć do swojego planu oszczędzania także obligacje. Rząd przygotował dla ciebie specjalne, dziesięcioletnie obligacje emerytalne. Są naprawdę nieźle oprocentowane. Obecnie dają aż 7 proc. rocznie (oprocentowanie w kolejnych latach będzie zależało od poziomu inflacji). Jedna kosztuje tylko 100 zł. Część pieniędzy z konta oszczędnościowego przerzucaj więc co jakiś czas na zakup obligacji. Możesz je kupować w banku PKO BP (zakładasz tam specjalne konto i wykonujesz przelew, a PKO BP kupuje dla ciebie obligacje) lub przez internet. Gdybyś pilnie potrzebował gotówki, z inwestycji w obligacje możesz się w każdej chwili wycofać - zapłacisz tylko 1 zł prowizji od sztuki za przedterminowy wykup.

Tak nazywa się podatek od zysków z inwestycji, który wprowadził przed laty ''na chwilę'' minister finansów Marek Belka. Ministr odszedł, podatek został i od każdej zarobionej złotówki bank lub fundusz odprowadzi 19 proc. podatku, tobie wypłacając pieniądze już po potrąceniu daniny. ''Opakowanie'', które pozwala uniknąć podatku, to Indywidualne Konto Emerytalne (w skrócie IKE). W formie IKE możesz mieć lokatę bankową, gromadzić na takim koncie obligacje, albo pieniądze w funduszach inwestycyjnych, Istotą IKE jest to, że jeśli twoje pieniądze są tak ''opakowane'' i nie wypłacisz ich aż do wieku emerytalnego, to później wypłaty będą wolne od podatku Belki.

Kłopot w tym, że np. banki nie oferują w ''opakowaniu" IKE zbyt dobrych lokat. Dużo lepsze oprocentowanie proponują często poza IKE. Dlatego akurat zbieranie pieniędzy na lokatach w ramach IKE może się nie opłacać. Ale już inwestycje w obligacje i fundusze inwestycyjne warto prowadzić pod parasolem IKE. Jedyny problem z IKE to limit zwolnionych od podatku wpłat - w tym roku jest to ok. 10 tys. zł. Jeśli wpłacicie więcej, od zysków z nadwyżki będziecie płacili podatek.

Jeśli budowanie kapitału na przyszłość jawi ci się jako mało realny pomysł w twojej sytuacji finansowej, to... mimo wszystko go nie skreślaj. Nawet jeśli z trudem wiążesz koniec z końcem, po dokładniejszym przejrzeniu domowych finansów może okazać się, że mimo wszystko kryją się w nim jakieś "luzy". Jak je znaleźć? Oto kilka najprostszych porad.

Żeby w ogóle móc planować inwestycje, musisz wiedzieć, co masz po stronie majątku, a co po stronie zobowiązań, a także jakie są twoje comiesięczne przepływy pieniędzy. Weź kartkę i podziel ją na trzy części: w pierwszej wpisz wszystkie oszczędności (o ile w ogóle je masz): lokaty, inwestycje w fundusze inwestycyjne, pieniądze na czarną godzinę. w drugiej wpisz swoje długi: pożyczki od rodziny, wykorzystane limity debetu na koncie i kredytu na kartach, kredyty ratalne, gotówkowe, na samochód. Pomiń kredyt hipoteczny, bo to trochę inny rodzaj zadłużenia. Obok każdego z długów wpisz ratę, którą co miesiąc musisz spłacać. w trzeciej wpisz miesięczne dochody, ale bez premii i dodatkowych wpływów - tylko to, co jest pewne.

Większość z nas nie planuje wydatków, więc nic dziwnego, że pieniądze przeciekają nam przez palce. Czas z tym skończyć. Przez miesiąc zbieraj paragony i zapisuj swoje wydatki - osobno na żywność, osobno na inne rzeczy (kosmetyki, chemię, odzież). Swoje miejsce na liście powinny mieć wydatki na transport (bilety, paliwo) oraz te medyczne (leki, lekarze). No i wydatki na przyjemności. Podlicz wszystko. W ten sposób poznałeś najbardziej elastyczną część domowego budżetu. Obok wpisz listę rat różnych długów, które spłacasz, i zsumuj wszystkie. W trzeciej wpisz wszystkie stałe rachunki: telefon, prąd, gaz, czynsz, telewizja kablowa, internet... Teraz dwie operacje rachunkowe. Porównaj trzy obliczone przed chwilą części wydatków ze stałymi dochodami. Jeśli wydatki są wyższe od dochodów, trzeba będzie działać. Jeśli nie - jest dobrze, ale... też nie spoczywaj na laurach. Twój budżet jest dobrze skonstruowany nie wtedy, kiedy z trudem się dopina, a wtedy, kiedy pozwala na oszczędności, bez których nie ma co mówić o bezpiecznych rodzinnych finansach. Sprawdź elastyczność wydatków. Jaką część (procentowo) stanowią dwie ostatnie części, czyli zadłużenie i stałe rachunki? Jeśli jest to grubo ponad połowa wszystkich wydatków, to w jednym z kolejnych kroków powinieneś przyjrzeć się bliżej właśnie tej części budżetu. Jeśli większość stanowią wydatki "na życie", to tym również trzeba będzie się przyjrzeć. Jeśli wyszło ci, że w budżecie masz strukturalny deficyt (wydatki wyższe od dochodów), to pewnych wyrzeczeń nie da się uniknąć. Wpisz na boku, o jaką kwotę powinieneś ściąć wydatki, by odpowiadały dochodom (a najlepiej - by budżet miał jeszcze z 10 proc. luzu). Znalezienie tych pieniędzy będzie twoim zadaniem na najbliższe miesiące.

Nie ma się co oszukiwać: większość z nich jest nie do ruszenia. Ale być może są jakieś wydatki, które można ograniczyć? Rezygnacja z płatnych kanałów telewizyjnych, obniżenie abonamentu telefonicznego... Jeśli nie chcesz bawić się w drobne oszczędności, po prostu zrezygnuj z najmniej potrzebnej usługi.

To co wydajesz na życie (czyli wszystko poza stałymi rachunkami i ratami kredytów) jest potencjalnie źródłem pieniędzy, które mógłbyś przeznaczyć na oszczędzanie. Oczywiście nie namawiamy cię do wielkich wyrzeczeń, ale jest pewien prosty trik, który mógłbyś zastosować - pogrupuj swoje wydatki na kilka części i z każdej staraj się uszczknąć 10 proc. W kolejnym miesiącu staraj się wydać te 10 proc. mniej. Nie jest oczywiście pewne czy się uda, bo niektóre wydatki wyjątkowo trudno się ścina, ale... warto spróbować. Ziarnko do ziarnka i zbierze się miarka. To, co uda ci się wygospodarować, potraktuj jako wsad do programu systematycznego inwestowania. Nawet jeśli będzie to tylko 50 zł miesięcznie.

To dość skomplikowane, ale konieczne posunięcie. Celem jest redukcja wysokości comiesięcznych rat, by nie zabijały stabilności domowego budżetu. Jeśli masz jakiekolwiek pieniądze na boku, użyj ich do redukcji swego zadłużenia. Możesz np. spłacić nimi najdroższy z kredytów (z reguły jest to kredyt gotówkowy lub na karcie kredytowej). Nawet jeśli ulokowane pieniądze dobrze zarabiają, odsetki od najdroższego twojego kredytu na pewno są wyższe. Ale są dwa warunki: po pierwsze, nie pozbywaj się wszystkich zaskórniaków (długi długami, ale płynność finansowa też jest bardzo ważna). Do zalepiania dziury w budżecie użyj np. połowy z nich. Po drugie, jeśli używasz oszczędności do ustabilizowania budżetu, to od razu zwiększ cel, do którego zmierzasz, tnąc swoje wydatki. Musisz zagwarantować budżetowi wystarczający luz, by móc odbudować oszczędności. Zanim zabierzesz się do wcześniejszej spłaty kredytu, sprawdź, czy bank to umożliwia.

Na prośbę "Gazety" jedna z czytelniczek, pani Tosia, przez miesiąc zbierała swoje domowe rachunki i wydatki, by przygotowywać dla nas bilans budżetu. Skoro jej się udało, to i to możesz! A póki co sprawdźmy jakie problemy mogą tkwić w budżecie pani Tosi i jak może spróbować je rozwiązać. Pani Tosia jest młodą osobą, ma partnera i mieszka z nim, ale (przynajmniej na razie) nie dorobili się dzieci. Jej partner ma osobny budżet, więc zajmiemy się analizą wydatków i dochodów wyłącznie pani Tosi.

Zacznijmy od najprzyjemniejszej rzeczy, czyli dochodów. Pani Tosia zarabia na etacie 3000 zł (czasem do tego wpada ekstra premia), prowadzi też niewielką działalność gospodarczą, która na razie przynosi jej na czysto jakieś 200 zł miesięcznie. Nie ma własnego mieszkania (wynajmuje lokum od kogoś), ale też nie posiada żadnych długów (szczęściara!). Nawet jednej marnej karty kredytowej - po prostu okrągłe, wypasione zero kredytów. A oszczędności? Pani Tosia ma dwie lokaty krótkoterminowe - w sumie na 7000 zł - oraz polisę na życie z sumą ubezpieczenia 15 tys. zł.

Teraz o ciemnej stronie budżetu, czyli wydatki. Nasza czytelniczka najwięcej wydaje na stałe opłaty - mieszkanie, składki do ZUS, rachunki za prąd, gaz, dwa telefony. W miesiącu, w którym pani Tosia podsumowała dla nas swój domowy budżet, te wydatki w sumie wyniosły 1920 zł. Drugą najpoważniejszą pozycją w jej budżecie była żywność i artykuły pierwszej potrzeby - 754 zł. Przyjemności i rozrywka to 311 zł (ale z tego 211 zł to książki, więc trudno mówić o hulaszczym trybie życia naszej czytelniczki), a 235 zł pochłonęły wydatki nadzwyczajne, jednorazowe.

Pani Tosia na naszą prośbę zastanowiła się nad swoimi celami związanymi z oszczędzaniem. Wyszło jej, że w tym roku chciałaby kupić samochód (czy obędzie się bez kredytu?), w przeciągu 10 lat chciałaby mieć własny dach nad głową (mieszkanie, dom?), myśli też nad dodatkową pracą, by uelastycznić swoje domowe finanse.

Przeanalizowaliśmy te wszystkie dane, wrzuciliśmy do komputera z mocą obliczeniową trzech ministrów Rostowskich i... najpierw się zadymiło, a potem wyszło, że budżet pani Tosi jest nieźle skrojony, ale za mało elastyczny. W miesiącu, którego dotyczyły wyliczenia, wykazał deficyt - wydatki wyniosły 3322 zł, zaś dochody ok. 3200 zł. Kwota jest drobna, więc może nie ma się czym przejmować (zwłaszcza, że 235 zł to wydatki nadzwyczajne, bez których budżet wcale nie miałby deficytu). Gorzej, że dwie trzecie wydatków pani Tosi to wydatki sztywne, czyli stałe rachunki. To zbyt dużo, by powiedzieć, że budżet ten jest bezpieczny.

Dlatego najpierw zabierzemy się za tę część wydatków. Pani Tosia utrzymuje dwa telefony. Być może oba są potrzebne, ale gdyby z jednego z nich zrezygnować i zaoszczędzone pieniądze przeznaczyć na jakiś plan systematycznego inwestowania... nie byłoby źle. Druga rzecz wymagająca korekty to ubezpieczenie na życie. Pani Tosia w ogóle go nie potrzebuje! Nie ma dzieci, jej partner sam się utrzymuje. Pani Tosia nie ma też kredytu, którego spłatę musiałaby zabezpieczać polisą na życie. Słowem - niepotrzebny wydatek. Trudno z góry powiedzieć jakie pieniądze są do zaoszczędzenia (nie znamy wysokości składek i nie wiemy ile pieniędzy już uskładanych można by z polisy wycofać), ale z całą pewnością pani Tosia powinna przemyśleć raz jeszcze ten wydatek.

Dzięki temu mogłaby się pojawić szansa na zejście ze stałymi wydatkami do jakichś 50 proc. budżetu. To ważne, zwłaszcza, że pani Tosia chce w tym roku kupić samochód. Może wydać na to albo całe posiadane oszczędności, albo wziąć kredyt. Ale wtedy w budżecie pojawi się kolejne stałe obciążenie, które jeszcze bardziej zachwieje jego stabilnością.

Pani Tosia najdalej za 10 lat chce mieć własne lokum. W tym celu powinna w ciągu dekady uzbierać jakieś 100 tys. zł na wkład własny. Aby w ciągu dekady uzbierać takie pieniądze, nasza czytelniczka musiałaby - przy założeniu stałych dochodów, a na szczęście jest szansa, że w przyszłości będą one większe, niż dziś - odkładać jakieś 500 zł miesięcznie (przy założeniu, że pieniądze będą pracowały i przyrastały w tempie 7 proc. rocznie). Przy obecnym budżecie nie ma szans na aż takie oszczędności, ale każda podwyżka pensji to szansa na wzmocnienie "inwestycyjnej" nóżki budżetu.

Póki co pani Tosia mogłaby się pokusić o odkładanie choćby 300 zł miesięcznie. Części tego, co ewentualnie mogłaby zaoszczędzić na telefonie i polisie oraz minimalnej części wydatków na życie. Nie są one wysokie, więc nie ma powodu, by zalecać jakieś duże cięcia i odejmowanie sobie czegokolwiek od ust, ale... być może z tych 754 zł wydanych na żywność i artykuły pierwszej potrzeby oraz z 311 zł wydatków na przyjemności udałoby się - przy lepszej kontroli wydatków - odciąć 5 proc.? To oznaczałoby zmniejszenie wydatków podstawowych o 32 zł (średnio tylko złotówka dziennie!) oraz tych na przyjemności o 15 zł (50 gr. dziennie!). Pani Tosiu, da Pani radę?

Podobno najtrudniej jest zarobić pierwszy milion. Potem idzie już z górki. Droga od zera (na koncie) do milionera, choć długa i wyboista, wcale nie jest zarezerwowana tylko dla finansowych krezusów. Sprawdź co zrobić, żeby za jakiś czas zostać milionerem. Czytaj dalej