Polski Nobel 2040

Sienkiewicz - 1905. Reymont - 1924. Miłosz - 1980. Szymborska - 1996. I na tym na razie koniec. W najbliższych latach po literackiego Nobla sięgnąć może jeszcze Różewicz, Mrożek albo Zagajewski. Ale polska literatura to przecież nie tylko już uznani mistrzowie.

Kto będzie nią rządził za 20, 30, 40 lat? My chcemy wiedzieć to już dziś.

Dlatego poprosiliśmy znakomitych polskich krytyków i dziennikarzy najważniejszych polskich czasopism o wytypowanie najwybitniejszych polskich pisarzy przed czterdziestką. Kierując się ich wskazaniami, ułożyliśmy naszą listę dziesięciu wspaniałych.

A ponieważ średnia wieku literackich noblistów z ostatniej dekady dobija do siedemdziesiątki, najzdolniejsi młodzi pisarze szansę na najważniejszy literacki laur zyskają prawdopodobnie w latach 40. XXI w.

Oto 10 najlepszych polskich pisarzy przed czterdziestką.

Ur. w 1972 r. - prozaik, krytyk filmowy, scenarzysta, grotołaz. Zadebiutował tomem wierszy ''Opowieści samowite'' (1996). Autor m.in. zbiorów opowiadań ''Opowieści słychane'' (1999) i ''Widmokrąg'' (2004) oraz powieści ''Senność'' (2008) i ''Spiski. Przygody tatrzańskie'' (2010). Za powieść ''Gnój'' (2003) otrzymał nagrodę Nike.

Jest pan autorytetem dla początkujących pisarzy?

- Zdarza się, że adepci pióra zdobywają mój adres e-mailowy i potem uparcie przysyłają mi swoje projekty literackie, ale ich namolność ogranicza pocztowa funkcja "uznaj za spam".

Dlaczego pan nie chce im radzić?

- Z zasady czytam wyłącznie dla przyjemności. A w 90 proc. przypadków docierają do mnie teksty, w których już pierwszy akapit zniechęca do lektury. Nie mogę brać na siebie odpowiedzialności za złamanie komuś pióra. Z grafomanią jest jak z onanizmem: wszyscy muszą przejść przez ten okres, ale w skrajnych przypadkach to zostaje na całe życie. A jak mam niby rozróżnić, że ten zostanie nałogowym grafomanem, a z tamtego wyrośnie pisarz dużej klasy?

A co jest ważniejsze: książka czy pisarz?

- Pewna filolożka wyznająca zasadę, że intencja autora jest drugorzędnym kontekstem literatury, zaprosiła mnie kiedyś na zajęcia. Studenci mieli mnóstwo szalonych pomysłów interpretacyjnych i zupełnie nie przejmowali się moją obecnością. Zgodnie uznaliśmy, że znaleźli w mojej książce więcej znaczeń, niż sam w niej świadomie umieściłem. To potwierdza moją teorię, że dobra literatura pisze się sama. Rozczarowania wynikające z tzw. spotkań autorskich dotyczą właśnie tego: publiczność chciała się spotkać z podmiotem lirycznym, tymczasem pojawił się skryba.

Przeczytaj całą rozmowę z Wojciechem Kuczokiem: Grafomania jest jak onanizm

Ur. w 1980 r. - pisarz. Jego debiutancka powieść ''Reisefieber'' (2006) otrzymała Nagrodę Kościelskich. Autor ''Bajek dla Idy'' (2008) i ''Książki'' (2011). Laureat Nagrody Pawiego Pióra i Nagrody Fundacji Kultury. Fotograf. Współpracował z ''Przekrojem'' i ''Rzeczpospolitą''.

Były jakieś znaki, że zostanie pan pisarzem?

- Mam kłopot z tym słowem. Jak już muszę, to wolę mówić, że jestem autorem dwóch książek dla dorosłych i jednej dla dzieci. Raz tylko powiedziałem, że jestem pisarzem.

Kiedy?

- Zatrzymali mnie policjanci za przekroczenie prędkości w terenie zabudowanym. Spieszyłem się do kolegów na Mazury. Punkty karne plus 500 złotych mandatu. Poprosiłem o łagodniejszy wymiar kary. Zapytali, czym się zajmuję. To nie był moment na tłumaczenie zawiłości, że jestem socjologiem, który nie pracuje w zawodzie itd. Powiedziałem, że jestem pisarzem.

A oni?

- Zapytali, co piszę. I czy są z tego jakieś pieniądze. Poradzili, żebym napisał kryminał albo pornosa, to więcej zarobię. Podziękowałem za dobrą radę, a oni powiedzieli, że twórców trzeba wspierać. I skończyło się na pouczeniu.

Przeczytaj całą rozmowę z Mikołajem Łozińskim: Pioruny nie walą

Ur. w 1972 r., autor pięciu książek: powieści ''Prababka'', ''Miasto Szklanych Słoni'', ''Czwarte niebo'', ''Rebelia'' oraz zbioru opowiadań ''Żydówek nie obsługujemy''. Nominowany do Nike i Paszportu ''Polityki''. Współzałożyciel literackiego pisma ''Portret''. W przyszłym roku ukaże się jego kolejna powieść ''Spowiedź Śpiącej Królewny''. Mieszka w Olsztynie.

Siedzisz w domu i klniesz na polityków, oglądając TVN 24?

- Klnę na czym świat stoi, przecież żyję w Polsce.

Kiedyś byłem żarłoczny i wchłaniałem wszystko: biblioteki, kina, teatry - od fundamentów po dach. Niedawno dotarło do mnie, że nie uda się ogarnąć wszystkiego. Wiele książek nie będzie przeze mnie przeczytanych, niejeden koncert odbędzie się beze mnie, a na wernisażu ktoś inny wypije kieliszek sophii. Zwolniłem. Smakuję, brodzę w wodzie wszelkiego bogactwa jak czapla i wybieram co smaczniejsze kąski.

Nie nużą cię te wszystkie dyskusje o wyższości książki papierowej nad cyfrową i odwrotnie?

- Od kiedy zdradziłem pióro dla maszyny do pisania, a ją odrzuciłem na rzecz laptopa, ostrożniej podchodzę do dogmatów. Jeśli dla kogoś cyfrowy ekran jest czymś tak oczywistym i naturalnym jak dla mnie kartka papieru, rozumiem, że mamy inną wrażliwość. Ale też nie wierzę w upadek książki papierowej. Ekran mi nie smakuje w lekturze.
Ale prasa literacka, wiadomo, dogorywa pod płotem kultury masowej. Być może w murach akademii ma się dobrze i trwa jej niekończący się bal, ale niewiele przedziera się przez te mury. Po cudownych latach 90. nasz polski dyskurs wytracił impet i nie tworzy całościowych wizji literatury. Istnieją raczej wizje "autorskie".

Przeczytaj też całą rozmowę z Mariuszem Sieniewiczem: Literatura to jajko na twardo

Ur. w 1975 r., poetka, pisarka, tłumaczka i adiunkt w Instytucie Anglistyki UW. Opublikowała cztery tomy wierszy: ''Listopad nad Narwią'' (2000), ''Bio'' (2004), ''Planeta rzeczy zagubionych'' (2006), ''Tlen'' (2009) oraz zbiór ''Poranek Marii i inne opowiadania'' (2010) i powieść ''Biała Ofelia'' (2011). Mieszka w Warszawie.

Czym jest pisanie?

- Konfrontacją z tym, co najtrudniejsze, a co główny nurt kultury chętnie spycha poza pole widzenia. Ale chyba może też być w miarę skutecznym sposobem na poradzenie sobie z nieprzystosowaniem do życia w świecie.

Pani bohaterowie należą do tych nieprzystosowanych.

- Są to zwykle postacie z wrażliwością, która uniemożliwia im sprawne funkcjonowanie w hałaśliwym, zadowolonym z siebie świecie, w którym obowiązują okrutne albo po prostu głupie prawa.

Podstawowe z tych praw głosi, że mamy być szczęśliwi za wszelką cenę. Szczęście, satysfakcja, uroda, młodość, zdrowie - oto nowoczesne obowiązki istot ludzkich. Są jednak życia, które nie przystają do tego modelu. A w każdym życiu są sprawy, których nie da się łatwo rozstrzygnąć w zgodzie z obowiązującymi normami moralnymi czy estetycznymi.
Każde życie to także historia ciała, które się starzeje i umiera, to samotność i różne rodzaje niesprawiedliwości.

Po to, aby sprawnie obracać się w świecie, w którym obowiązuje tyrania szczęścia i sukcesu, trzeba umieć zagłuszyć w sobie jakąś zupełnie fundamentalną wrażliwość. A moi bohaterowie nie potrafią tego zrobić. Są pozbawieni skutecznych mechanizmów obronnych.

Przeczytaj całą rozmowę z Julią Fiedorczuk: Obietnica rozkoszy i gwarancja rozkładu

Ur. w 1980 r. w Gdańsku. Poeta, pisarz i tłumacz. Debiutował w wieku 19 lat, Nagrodę Kościelskich (2005) przyniosły mu wiersze z ''Żywotów równoległych''. Za pierwszą powieść ''Lala'' (2006) dostał Paszport ''Polityki''. Zbiór minipowieści ''Balzakiana'' (2008) przyniósł mu nominację do Nike i Cogito; w finale Nike znalazł się tom wierszy ''Ekran kontrolny'' (2009)

Co pan lubi z polskiej starej literatury?

- Sępa-Szarzyńskiego, księdza Bakę, Kochanowskiego, Mickiewicza - i z "Pana Tadeusza", i z "Dziadów", "Lalkę" Prusa; z międzywojnia - tytanów, czyli Leśmiana, Schulza, Gombrowicza i Witkacego... Można długo wymieniać, nawet w obrębie starego szkolnego kanonu. Natomiast głęboko nie znoszę książek patrona mojego liceum Stefana Żeromskiego. Uważam, że warto go omawiać raczej jako zjawisko kulturowe. Pokazać mielizny, wodolejstwo. Początek "Ludzi bezdomnych" brzmi tak: "Tomasz Judym wracał przez Champs Elysees z Lasku Bulońskiego, dokąd jeździł ze swej dzielnicy koleją obwodową. Szedł wolno, noga za nogą, wyczuwając coraz większy wskutek upału ciężar własnej marynarki i kapelusza. Istny potop blasku słonecznego zalewał przestwór". To powinno być karalne.

A co z polskiej literatury poleciłby pan nastolatkom?

- Cały czas polskiej i polskiej. Kultura to sieć ponad granicami. Naszego romantyzmu nie byłoby bez romantyzmu niemieckiego i Byrona, ale również bez folkloru Ukrainy i Litwy. "Lalki" nie byłoby bez Balzaca. Szekspir jest bardziej nasz niż barokowa poetka Elżbieta Drużbacka, bo jej już nikt nie czyta, a frazami z Szekspira posługujemy się na co dzień.
Dość tej plemienności. Polecam poszukiwania, po prostu. Jeśli coś przeczytałeś i ci się spodobało - drąż. Znajdź inną książkę tego autora. Dowiedz się, kto go inspirował, i sięgnij po książki tamtego. Po innych autorów tej samej szkoły, nurtu, okresu, kultury. To się może zacząć od "Mistrza i Małgorzaty", od "Stu lat samotności", od "Millennium" i od "Żegnaj, laleczko" Chandlera.

Przeczytaj też całą rozmowę z Jackiem Dehnelem: Polska jako projekt emancypacyjny

Ur. w 1974 r. Żaden pisarz w Polsce nie przesunął granic gatunku science-fiction tak daleko, jak Dukaj. Napisał m.in. ''Inne pieśni'', ''Perfekcyjną niedoskonałość'' i ''Lód''. Sześciokrotnie dostał najważniejszą polską nagrodę w gatunku sf - im. Janusza Zajdla. Ponadto Kościelskich, Europejską Nagrodę Literacką i nominacje do Paszportu ''Polityki''.

Czy ty masz w ogóle jakieś bardziej przyziemne rozrywki?

- Seriale telewizyjne. Po tym jak skończył się drugi sezon ''Treme'' i czwarty sezon ''Breaking Bad'', to chyba ''Boss'' jest teraz u mnie na pierwszym miejscu. A w kategorii wstydliwych przyjemności: ''Downton Abbey'' - też koniec sezonu. No i sieciowe gry, chociaż ostatnio rzadziej grywam.

A coś polskiego?

- Nic. Tu zresztą pojawia się fundamentalne pytanie o nasze miejsce w cyklu rozwoju kulturowego: czy w ogóle można analogiczne seriale nakręcić w Polsce, o Polsce? Jaki np. byłby polski odpowiednik brytyjskiego dworu starej arystokracji sprzed I wojny światowej, tamtej mitologii społecznej? Albo czy można u nas nakręcić taką współczesną dramę polityczno-psychologiczną jak ''Boss'' jak najbardziej serio, nie popadając przy tym w niezamierzoną śmieszność albo nie odlatując w komiks dla inteligencji, jak w ''Ekipie''?

Przeczytaj całą rozmowę z Jackiem Dukajem: Czuję się jak kukułczy podrzutek

Ur. w 1977 r. Debiutowała w 2003 r. tomem wierszy ''Dating sessions''. Dwa lat później opublikowała tom ''China Shipping'', a w 2009 r. ''Dwa fiaty'', za które dostała Nagrodę Literacką ''Gdynia''. Wydane przed rokiem ''Obsoletki'' to jej prozatorski debiut. Książka zdobyła tegoroczną nagrodę Gdynia, została nominowana do Paszportu ''Polityki'' i znalazła się finale Nike.

Co słychać u Justyny Bargielskiej, po tym jak spadła na nią w tym roku lawina nagród i nominacji za książkę ''Obsoletki''?

- A powiem ci. W lipcu siedziałam w kawiarni w Krakowie z pewnym znanym poetą i kelnerka, która nas obsługiwała, tak wokół nas skakała, tak się nam przyglądała, że aż zapytałam poetę, czy to jego fanka czy ktoś tego typu.

A który to był poeta?

- To w tej historii akurat nieistotne. On sobie poszedł, ja zostałam, bo czekałam na następnego krakowskiego poetę. Poszłam do tej kelnerki po jeszcze jedno piwo, a ona mnie pyta, czy ja się nazywam Justyna Bargielska. No, tak się nazywałam. A ona na to, że czytała ''Obsoletki'' i że czeka na moją następną książkę. I to był ten pierwszy raz, kiedy spadł na mnie ciężar sławy.

Pewnie studentka polonistyki dorabiała w kawiarni.

- Nie wyglądała jak studentka polonistyki, choć właściwie czy ja wiem, jak one teraz wyglądają? Bardzo była ładna i bardzo mnie to spotkanie przejęło. I to nie koniec. W listopadzie miałam występ na Festiwalu Conrada w Krakowie i ta dziewczyna przyszła do mnie po spotkaniu. Przyniosła ''Obsoletki'', wpisałam jej dedykację, na odchodnym powiedziała takie ciężkie zdanie: "Nie mogę się doczekać kwietnia".

Bo wydanie mojej nowej książki jest planowane na kwiecień.

Przeczytaj całą rozmowę z Justyną Bargielską: Schwytajcie nam lisy, małe lisy

Ur. w 1975 r. Autor m.in. dwóch zbiorów opowiadań ''Copyright'' (2001) i ''Fototapeta'' (2006) oraz powieści ''Lubiewo'' (2005), ''Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej'' (2007), ''Margot'' (2007) i ''Drwal'' (2011). Dwukrotnie nominowany do nagrody Nike.

Pan chce być pisarzem popularnym?

- O tyle, o ile się da, nie rezygnując z ''artystyczności'', czyli tych wszystkich moich cudów językowych, różnych obserwacji obyczajowych, pięknych zdań, wszystkiego, co odróżnia te powieści od produkcyjniaków sformatowanych pod konkretny target, np. singielki z dużych miast.

Lektura powinna być łatwa i przyjemna?

- Musi być zrozumiała. Nie tak na sto procent, ale warto zadawać sobie pytanie: Czy to jest zrozumiałe tylko dla mnie, czy też dla innych? I czy osoba, która nie łapie tych wszystkich aluzji literackich i cudeniek dla polonistów, dalej będzie rozumiała książkę. Czasem ktoś zaczyna u mnie gadać bzdury, jak prostytutka Jadwiga Parszywa czy emerytki w ''Lubiewie'', a ja pozwalam na to, jedzie jedna strona, druga, tylko dlatego że podoba mi się bezsens albo melodia zawodzenia. To się podoba mnie, a tłumacze nie wiedzą, o co chodzi. O nic. Fajnie brzmi i tyle.

Teraz mamy tak zblazowanego czytelnika, że nieprzyjemność jest uważana za przyjemność. Bombardowany codziennie krwawymi wiadomościami nie daje się łatwo z tego nastroju wyprowadzić. On chce się bać. Chce, żeby go obrzydzić na przykład. Chce mieć coś przerażającego, ponurego, jak spalone zwłoki, zwęglony plastik i tak dalej. Wszystko to czyta sobie w zimowy wieczór w łóżku i czuje się bezpiecznie.

Przeczytaj całą rozmowę z Michałem Witkowskim: Spalone zwłoki muszą być

Ur. w 1976 roku, autor powieści ''Niehalo'', ''Cud'', ''Nowy kwiat cesarza''. Jego ''Gesty'' (2008) i ''Balladyny i romanse'' (2010) znalazły się w finale nagrody Nike. Tłumacz z angielskiego, hiszpańskiego i amharskiego.

Czym jest normalne życie, które tak pana wzrusza?

- Odmową uczestnictwa w wyścigu. Nieważne, czy okarierę, sukces reprodukcyjny, czy o emocje ukochanej osoby. I brakiem łapczywości. Urzeka mnie prostota bardziej niż życie pełne przygód, podróży, kontaktu ze sztuką. Zawsze miałem wsobie skłonność do zwyczajności - żadnej sinusoidy, tylko linia prosta. Piszę, jakbym nie wierzył w geometrie nieeuklidesowe.

To na czym polega ten brak łapczywości?

- Na przykład na świadomości, że to, co jest, może zostać zabrane, więc nie warto się przywiązywać. Pięknie to tłumaczy Krystyna Miłobędzka w ''Szarym świetle''. Nie ma w niej niegodzenia się z życiem, tylko wiara w to, że to ono nas prowadzi - ocalając albo niszcząc. I trzeba dać się po prostu nieść bez kalkulowania, jak to będzie. Pisze: ''Najgorzej mieć pomysł na siebie, bo wtedy coś, co mnie w tej chwili spotyka, uważam za dobre albo złe - a przecież nie wiem, nie znam dalszego ciągu. Nie bardzo rozumiem ludzi, którzy martwią się przyszłością albo oglądają do tyłu''. Ja też nie rozumiem.

Przeczytaj całą rozmowę z Ignacym Karpowiczem: Polakowi staje w okolicach śmierci

Ur. w 1983 r. pisarka i dramatopisarka. Debiutowała w wieku 19 lat powieścią ''Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną'', potem był ''Paw królowej'' (za obie książki była nominowana do nagrody Nike) oraz dramaty ''Dwoje biednych Rumunów mówiących po polsku'' i ''Między nami dobrze jest''.

Dlaczego pani posyła córkę na religię?

- Bo z etyką były jakieś komplikacje logistyczne. I stwierdziliśmy, że niech popróbuje, pointeresuje się, że może ona na przykład na to reaguje dobrze? Poza tym to część kultury, nie może całe życie na kościół mówić ''zamek''.

Ja zostałam wychowana w kontekście silnej, dość okrutnej ludowej religijności mojej babci. Groźny Bóg, pachnący wilgocią kościół i wizja piekła, co we mnie, osobie wrażliwej, ewoluowało w takie konstrukcje logiczne, mentalne i moralne, przed którymi chciałabym dziecko ochronić.

Z drugiej strony, jak wspominałam, to część naszej kultury, obyczajowości, historii. Trudno wychować dziecko w abstrakcji od tego, że każdy dorosły sto razy dziennie mówi w tym kraju ''o Boże'', albo ''Jezus, Maria''.

Rozmawiacie o Bogu?

- Oczywiście jest wysyp pytań. Tłumaczę, że Bóg to osobista sprawa każdego człowieka.

A ona pyta: mamo, a ty?

- Podkreślam, że jeżeli człowiek wierzy w Boga, to ten Bóg bezsprzecznie istnieje. Jeżeli nie wierzy, to bezsprzecznie nie istnieje. Że religia to pewien sposób rozumienia świata, pewna jego wersja i że ludzie w różnych częściach świata wyobrażają sobie to wszystko nieco inaczej. Wydaje mi się, że to jest ważne.

Ja natomiast jestem wierząca niepraktykująca. To znaczy mam ustawienia chrześcijańskie, ale nie potrafię uczestniczyć w organizacji.

Cała rozmowa z Dorotą Masłowską - w ''Magazynie Świątecznym''

W naszym rankingu pisarzy typowali: Kinga Dunin (''Krytyka Polityczna''), Paweł Dunin-Wąsowicz (''Lampa''), Tomasz Fiałkowski (''Tygodnik Powszechny''), Inga Iwasiów (Uniwersytet Szczeciński), Piotr Kępiński (''Newsweek''), Zofia Król (Dwutygodnik.com), Juliusz Kurkiewicz (''Gazeta Wyborcza''), Dariusz Nowacki (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Paweł Próchniak (Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie), Marcin Sendecki, Iwona Smolka (Program 2 Polskiego Radia), Justyna Sobolewska (''Polityka''), Eliza Szybowicz (UAM w Poznaniu), Marek Zaleski (Instytut Badań Literackich PAN).

Masz swoje zdanie, kto będzie rządził w przyszłości polską literaturą? Chcesz o tym podyskutować? Pisz!

Znajdziesz nas na Facebooku: Czytamy w Polsce