Naukowa książka na święta

Wstrząśnięte, niezmieszane. To oczywiście najlepszy przepis na martini z wódką, np. do świątecznego spotkania z przyjaciółmi. Ale czy naprawdę taki drink jest lepszy? Jeśli masz duszę uczonego, to z pewnością zechcesz wykonać własny eksperyment. Jak? Przepis na ten i kilkadziesiąt innych domowych eksperymentów (z piwem, whiskey czy ouzo, ale abstynenci też znajdą tu coś dla siebie) przedstawia dziennikarz ?New Scientist?.

To więcej niż biografia - to także spacer po świecie Marii, Warszawie jej dzieciństwa, Paryżu bella époque z przełomu XIX i XX w., rzut oka na stan ówczesnej nauki, pozycję kobiet i klimat tamtych czasów. Ta książka pokazuje Marię nie tylko jako genialną uczoną, ale też żonę, matkę, kochankę, legendę.

Wszechświat to wszystko, co jest, prawda? Nieprawda - przekonuje jeden z twórców teorii strun. Jest wiele wszechświatów, każdy ze swoją własną fizyką, każdy ze swoimi własnymi prawami. W niektórych elektrony są lżejsze niż u nas i tam na pewno nie ma życia, bo nie ma nawet atomów. Te wszystkie wszechświaty tworzą kosmiczny krajobraz, w którym zamiast czterech wymiarów (długość, szerokość, wysokość i czas) są ich tysiące.

Świat nie byłby taki, jaki jest, gdyby nie najprzeróżniejsze wynalazki (również te, o których dziś już mało kto pamięta). Żarówka i samochód, radio i płyta CD, motor i czołg, cepelin i theremin (instrument muzyczny) - wszystkie te pojazdy, urządzenia i przedmioty odegrały ogromną rolę w życiu kolejnych pokoleń. Opowiada o nich James May znany z programu ?Top Gear?.

Filozofia to nie zbiór informacji o starożytnych jajogłowych, ale sposób myślenia o świecie. W historiach, które mogłyby zdarzyć się każdemu, Baggini przedstawia sto paradoksów, dylematów, motywów i zagadek filozoficznych. Po tej lekturze uświadomicie sobie, że pytania typu ?Lepiej uratować kilkanaście obcych osób czy jedną bliską?? nie są jedynie akademicką dysputą, i zaczniecie wątpić w to, że wiecie, czym jest moralność, obowiązek lub kłamstwo.

Ponieważ obecna zima wygląda jak jesień, jesienny ?Przewodnik prawdziwych tropicieli? jest jak najbardziej na czasie. Dowiecie się z niego, jak wytropić żubra, jak latają pająki i dlaczego zjadają swoje sieci albo dlaczego ryczą jelenie w czasie rykowiska, a łososie wędrują w górę rzeki. Poznacie największe polskie drzewa i dowiecie się, jak zmierzyć ich wysokość. Poza tym wiele praktycznych porad dla tropicieli, czyli jak skradać się w lesie pełnym szeleszczących liści oraz co zrobić, gdy zaatakuje nas niedźwiedź i jak po kupie żubra poznać, czy jada w lesie, czy na łące. Porady Wajraka są bezcenne dla obserwatorów przyrody w całej Polsce.

To tak naprawdę trzy równoległe historie: o afroamerykańskiej rodzinie, o postępie w naukach biologicznych II połowy XX w. oraz o młodej dziennikarce, która niczym detektyw odkrywa prawdę o tym, jak powstała pierwsza nieśmiertelna ludzka hodowla komórkowa. Kto na tym stracił nerwy, a kto zarobił (sporo). I jak to się stało, że dzięki komórkom (nazwanym od nazwiska ich dawczyni HeLa), o których istnieniu nie mamy pojęcia, medycyna zrobiła ogromny krok naprzód - mamy dziś szczepionkę przeciw polio, wiemy, jak powstają nowotwory, jak działają wirusy, a także klonujemy, przeprowadzamy zapłodnienie pozaustrojowe i mapujemy geny.

?Choroba Annie Page zaczęła się od drobnych, pozornie nieznaczących faktów...? - pisze w swojej drugiej książce (po ?Komplikacjach?) słynny amerykański chirurg. Mała Annie ma mukowiscydozę. ?Gęsty śluz stopniowo wypełnia małe kanaliki wewnątrz płuc i twardnieje, zmniejszając ich pojemność. Z czasem choroba prowadzi do tego, że dziecko ma tylko jedno funkcjonujące płuco. Potem tylko pół płuca. Potem ani kawałka?. Spekuluje się, że to na tę chorobę umarł w 1810 r. Fryderyk Chopin. W 1997 r., w którym lekarze zdiagnozowali chorobę Annie, pacjenci z mukowiscydozą dożywają średnio trzydziestki. Ci leczeni w najlepszych amerykańskich ośrodkach - 36 lat. Okazuje się jednak, że w szpitalu dziecięcym Uniwersytetu Minnesoty w Fairview pracuje pewien pediatra, który opiekuje się chorymi na mukowiscydozę trochę inaczej. Lepiej. Jego najstarszy pacjent ma... 67 lat. Według Gawande w walce z paskudną ludzką naturą, czyli lenistwem, liczą się właśnie drobne i niepozorne szczegóły. To, jak do nich podchodzą lekarze, decyduje o tym, czy są geniuszami pokroju dr. House?a, czy konowałami jak dr Cvach ze ?Szpitala na peryferiach?.

Dr Sacks nazywany jest korespondentem z ciemnych zakamarków ludzkiej psychiki, etnografem badającym świat chorób mózgu, które godzą w naszą tożsamość i osobowość, jednym z ostatnich uczonych uprawiających romantyczną naukę. W najnowszej książce celem obserwacji uczynił także samego siebie - jeden z rozdziałów to przejmujące fragmenty dziennika sprzed kilku lat, kiedy prawe oko naukowca zaatakował nowotwór.

8 stycznia prof. Hawking kończy 70 lat. A pół wieku temu dawano mu ledwie kilkanaście miesięcy życia. Ta książka to jego naukowy testament, w którym opisuje swoje poszukiwania teorii wszystkiego mającej wyjaśnić narodziny kosmosu i życia bez potrzeby odwoływania się do Boga. Ten słynny uczony, uwięziony w sparaliżowanym ciele, poruszający się na wózku i przemawiający komputerowo generowanym głosem, wciąż lubi prowokować.

Waży mniej niż 1,5 kg i jest delikatną miękką masą miliardów komórek. Dzięki niemu oddychamy, zazdrościmy, wznosimy katedry i gramy w brydża. Mózg dzięki zdobyczom nauki odkrywa przed nami coraz więcej sekretów. Profesor Vetulani, wybitny, charyzmatyczny krakowski naukowiec, z poczuciem humoru i rozmachem omawia najnowsze odkrycia neurobiologii i związane z nimi kontrowersje.

Lot w przestrzeń kosmiczną to marzenie wielu; niestety, jedynie nieliczni mają szansę na taką przygodę. W sumie może to i lepiej. Okazuje się, że najprostsze czynności w świecie bez grawitacji urastają do prawdziwych problemów. Spanie bez łóżka, mycie się bez bieżącej wody, siusianie do czegoś, co działa jak odkurzacz... Dzięki Mary Roach wreszcie wiemy, że aby zostać astronautą, trzeba mieć dużo z bohatera i jeszcze więcej z męczennika.

Wykresy, tabele, równania, rzędy i kolumny niekończących się liczb - brrr! Kto (prócz pasjonatów nauk ścisłych) chciałby w wolnym czasie zawracać sobie głowę matematyką? Ale wystarczy opowiedzieć barwną historie, by sprawić, że matematyka stanie się równie zajmująca, jak dobry kryminał. Tyle że w książce Drössera z niecierpliwością szuka się matematycznego wzoru, a nie mordercy.

Nowy numer magazynu o czytaniu, a w nim 50 książek, które czyta świat, najlepsze książki pod choinkę, a także... przeboje popfizyki, a więc literatury zmagającej się z tajemnicą Wielkiego Wybuchu, światów równoległych i kota Schrödingera.