Ja ci pokażę!

- Kiedyś to naprawdę dużo krzyczałam. A robiłam tak dlatego, że mi się wydawało, że mnie nikt nie słucha. Nie, to nie mogła być prawda, bo głos mam donośny. Wszyscy mi to mówią. I nawet mnie tonują, żeby ciszej mówić. Nie umiem kontrolować głosu. Złoty dwadzieścia poproszę. Nie, to nie do pana, panie redaktorze, tylko do klienta. Bo ja w pracy jestem. O, już mogę. Pracuję jako kasjer walutowy. To znaczy w kantorze walutę sprzedaję. Tu, u nas, w Gołdapi. Coś więcej o sobie? Nazywam się Teresa Bondaruk, mam 50 lat i jestem inżynierem ochrony środowiska po Wszechnicy Mazurskiej w Olecku. Poza tym mam męża, trójkę dzieci i czworo wnuków. Na dzieci już nie krzyczę, bo za duże są.Na męża też aktualnie nie krzyczę, bo wyjechał do Anglii. Zarabiać. Jak dzwoni, to mówi, że odpoczywa od mojego krzyku. Nie, mnie nie jest przykro, że on tak do mnie mówi. Po osiemnastu latach małżeństwa to nie robi różnicy, jak mężczyzna mówi, że kobieta jest za głośna. Tak, całodobowo jest kantor czynny. To znowu nie do pana, panie redaktorze. Przeklinać to nie przeklinałam. Ja w ogóle nie używam brzydkich słów i dzieci też kultury nauczyłam. Co krzyczałam? Normalnie. ?Odejdź!?. ?Wyjdź!?. ?Chodź!?. ?Zostaw!?. ?Ja ci pokażę!?. Mąż wychodził, a ja jeszcze za nim wrzeszczałam. Tak, on uciekał od mojego krzyku. Ja zresztą też bym uciekała. Bo to okropne jest. Z czasem to zrozumiałam. Jak zobaczyłam siebie z boku, to zrozumiałam. Życie tak mi się potoczyło, że mi system nerwowy zaczął upadać. A jak system nerwowy upada, to człowiek myśli, że musi krzyczeć. Aż w końcu do mnie doszło, że muszę sama ten system nerwowy wyciszyć. Czyli jeśli chcę, żeby był spokój w domu, to muszę od siebie zacząć. Oczywiście, że doszłam do tego po tym, gdy w małżeństwie zaczęło się psuć. Mąż był zawsze cichy, ja głośna, z werwą, i on przy mnie też się przeistaczać zaczął. A jak już we dwoje zaczęliśmy krzyczeć, to zaczęło się robić nieciekawie. Doszłam więc do wniosku, że tak małżeństwo wyglądać nie może. Zaczęłam pracować nad sobą. Teraz, jeśli coś mnie zdenerwuje, a często się denerwuję, to wychodzę na podwórko. Albo książkę biorę, gazetkę i udaję, że nic się nie dzieje. Albo w samochód wsiadam, bo lubię jeździć i jazda mnie wycisza. Do lasu jadę. Na grzyby. Albo tak ogólnie. Przyroda na mnie naprawdę bardzo dobrze działa. Ryby zaczęłam łowić, a tam trzeba być cicho, bo się płoszą. Pięciokilogramowego karpia udało mi się złowić. Na wędkę! Muszę się też panu przyznać, że ja śpiewam. Chodzę ze znajomymi do klubu karaoke i jak tak sobie pośpiewam, tak, że aż mnie gardło boli, to tę głośność rozładuję i ze dwa tygodnie głosu nie podnoszę. Ja to, wie pan, jestem taka, że chciałabym naprawiać świat. I dlatego jak patrzę na to, co się dzieje, to aż mnie serce boli. Na to, jak ludzie piją, jak nie mają pracy, jak wyjeżdżają za pracą i rodziny im się rozpadają. Tak bardzo mnie to boli, że aż chciałabym krzyczeć: LUDZIE, OPAMIĘTAJCIE SIĘ! Tak głośno, żeby to wszystko, co złe, wzięło się i rozwaliło.

- Czasem mam ochotę tak sobie wrzasnąć: MAM TEGO DOŚĆ! Ale tego nie robię - mówi Monika Jewdokimow, 33-letnia pracownica przedszkola, absolwentka szkoły gastronomicznej, mama dwójki dzieci, żona zawodowego starszego szeregowego. - Nie robię, bo nie chcę, żeby ludzie coś złego o mnie pomyśleli. No, bo jak by to wyglądało, gdybym tak nagle stanęła i zaczęła wrzeszczeć. - Wariatka? - To znaczy na działce czasem mi się zdarza, bo tam jest cisza, spokój i jakoś tak mnie nachodzi, żeby sobie krzyknąć. I czasem, nagle, tak samo z siebie to ze mnie wychodzi. Ale też nie za głośno. Mam inny sposób na stres. To znaczy zaczynam sprzątać. Sprzątam, sprzątam, zmęczę się i mi mija. W ogóle jak się zmęczę, to przestaję myśleć.

- Oczywiście, proszę pana, że zdarza mi się krzyczeć. Nie będę przecież za klapy brał. Przekląć siarczyście czasem też nie mogę, no to wsiadam do samochodu, muzykę robię głośniej i krzyczę. Najczęściej: eeeee! - Mirosław Mańkowski demonstruje, jak krzyczy. A głos ma mocny, doniosły. W końcu jest zwycięzcą XVI Międzynarodowego Konkursu Krzyku w Gołdapi. I nowym rekordzistą. Wykrzyczał 138,8 decybela. Mirosław Mańkowski ma 57 lat i prowadzi kwiaciarnię w Ornecie. Ma też żonę, pięcioro dzieci i rozliczne choroby. - Tego krzyczenia nauczył mnie psycholog z przychodni przeciwbólowej. Powiedział, że warto by znaleźć jakiś sposób, by dać upust złym emocjom. Wie pan, co mi jeszcze pomaga? Rozmowa ze sobą w lustrze. Zacząłem to robić, bo mi powiedziano, że muszę się nauczyć widzieć siebie. Staję więc przed lustrem i mówię: ?Panie Mańkowski...?. I wie pan co? Ja się siebie nie wstydzę. Kiedy mi się chce krzyczeć? A wie pan, jak jest w urzędach? No? To wtedy. Krzyczę, jak jestem bezsilny. Bezradny. Jak mi opadają ręce. A dzieje się tak głównie wtedy, gdy widzę, jak urzędnicy naginają prawo. Bo ja poza tym, że prowadzę kwiaciarnię, jestem też prawnikiem. Po Uniwersytecie Gdańskim. Mam córę z porażeniem mózgowym i autyzmem, którą opiekujemy się sami. Wchodzę kiedyś do jej pokoju i widzę, że na twarzy ma takie zażółcenia. Od skroni po żuchwę. Bardzo się przestraszyłem. Myślałem, że to wylew. Pojechaliśmy do przychodni, dostaliśmy skierowanie na tomografię do szpitala w Elblągu. Przyjeżdżamy, a oni zaczynają wypytywać o różne sprawy. Tak generalnie pod kątem, że my maltretujemy dziecko. Strasznie się zdenerwowałem. Jak wróciliśmy do domu, zamknąłem się w łazience i tam sobie krzyknąłem. Tak, proszę pana, zasadę mam taką, że jak krzyczę w domu, to w łazience. Bo ludzie ulicą chodzą i nie chcę, żeby słyszeli. Kontrolujemy się przecież nie tylko dla siebie. Oczywiście, proszę pana, że na dzieci zdarzało mi się krzyczeć. Przy takiej liczbie dzieci nie sposób nie krzyczeć. Ale z pewnością nie krzyczałem więcej niż ojciec na mnie. Tyle na nie krzyczałem, że wyrosły na porządnych ludzi. Wszyscy wykształceni, proszę pana, po uniwersytetach. Pan myśli, że można nie krzyczeć? Że można człowieka wychować bezstresowo? A jeśli nawet, to czy tak wychowany człowiek poradzi sobie w dzisiejszej Polsce? Nie wie pan? To proszę się zastanowić, bo ja myślę, że sobie nie poradzi. Ja bym sobie nie poradził. Za ?Solidarności? straciłem pracę i zostałem sam. Nikt mi nie pomógł. Ani znajomi, ani towarzysze działacze. Czy jest coś, co chciałbym wykrzyczeć? Do bojaźliwych nie należę, odwagę cywilną mam, nie muszę więc krzyczeć, tylko wstaję i mówię. Ale tak, jest coś takiego, co chciałbym wykrzyczeć: BĄDŹCIE NORMALNI! ŻYCZLIWI!

- Nie krzyczę. Naprawdę. Nienawidzę krzyku. A jak żona zaczyna krzyczeć, to mówię: czy możesz powiedzieć spokojnie, bo nic nie rozumiem? Zwykle tak mówię, jak ktoś na mnie krzyczy. Mariusz Krejpowicz ma 43 lata, żonę i trójkę dzieci. Urodził się w Gołdapi, ale od dwudziestu lat mieszka w New Jersey. Pracuje jako elektryk. Do Stanów, to taka dygresja, trafił przez głupotę. - No tak. Najpierw wyjechałem do Frankfurtu. Normalnie. Do pracy. Dla nas, ludzi z Mazur, Niemcy to drugi kraj. Tam pracowałem, a tu miałem dziewczynę. Nie będę opowiadał, co się wydarzyło, ale nie chciałem jej więcej widzieć. Zawiodłem się na Stanach. Ameryka, którą zastałem, to nie była ta Ameryka, którą znałem z filmów. Brzydka. Kiepska. Bez tej wolności. W Polsce byłem przyzwyczajony, że jak chciałem się wykąpać w jeziorze, to szedłem i się kąpałem, a tam wszystko jest czyjeś. A jak nawet nie jest, to zaraz się okazuje, że to jakiś park narodowy albo coś takiego. I obostrzenia takie, że mnie to nawet do głowy by nie przyszły. Jadę na przykład ze znajomymi na biwak, a tam pięć kartek regulaminu. Gdzie namiot i w którą stronę wejście. Gdzie ognisko i jak wysoki może być płomień. Ale wróćmy do krzyku, bo widzę, że to pana bardziej interesuje. Krzyk to jest wyładowanie. Nic więcej. Jadę samochodem i co i raz ktoś się drze, pokazuje palec. Dla mnie to jest chore. Ale myślę też, że ci, co krzyczą, wychodzą na tym lepiej niż ja. Bo krzyk to jest takie jakby natychmiastowe wypróżnienie, a ja to w sobie noszę. Jak jestem zły, to uciekam do pracy. Albo na rower wsiadam i taką pętlę robię. Dwadzieścia kilometrów.

- Niestety, trochę krzyczę. Głównie na męża i dzieci - mówi Mariola Skorupska, lat 37, mieszkanka Kowali Oleckich, kierowniczka sprzedaży w sklepie mięsnym. - Ale tak poza tym to jestem spokojną, pogodną osobą. A wiem to od klientów, którzy ciągle mnie pytają: jak to pani robi, że pani uśmiech nie schodzi z twarzy? - No właśnie. Jak? - pytam. - Cieszę się wszystkim. A najbardziej dziećmi. Zdrowiem. - Mężem? - Mężem też. On zresztą też się wszystkim cieszy. Słońcem, trawą, drzewem. Lubi fotografować, nagrywać na kamerę. Jest pasjonatem UFO. Muszę się panu pochwalić, że było o nim dość głośno, bo znalazł meteor i nagrał UFO. - To czemu pani na niego krzyczy? - Bo przyjeżdżam z pracy zmęczona, a tu nie pozmywane. Albo miał śrubkę wkręcić, ja też ją mogę wkręcić, ale on obiecał i nie wkręcił. Takie banalne rzeczy. No, ale nie mogę się pohamować i na niego krzyczę. A potem sobie wyrzuty robię, jaka to głupia jestem, bo przecież w grubych, dużych rzeczach to on mnie nie zawodzi. On mi nawet czasem mówi, że grube rzeczy to dla mnie banał, a te banalne to wielka afera. Myślę, że przeważnie na niego krzyczę dlatego, że jestem zmęczona. Cały dzień w pracy stoję, więc jak wracam, to chciałabym... Ja wiem, że on też pracuje, że też zmęczony, ale chciałabym, żeby mi pomógł, żeby wiedział, żeby się domyślił. Poza tym w pracy, wiadomo, różne rzeczy są, ale wyżyć się nie można, bo trzeba się uśmiechać. I przynosi się ten stres do domu. A może krzyczę na niego dlatego, że ciągle słyszę, jak koleżanki z pracy dzwonią do mężów, coś tam na nich krzykną, a potem opowiadają, że wracają, a tu kawa, obiad, pranie, wszystko jest zrobione, podane. Nie mówię, że mój tak nie robi, bo czasem mi takie niespodzianki sprawia. Na przykład coś ugotuje. Nieistotne, że to tylko ziemniaki, sałatka i kiełbasa z wody, grunt, że jest. I chciałoby się, żeby to było częściej. A z drugiej strony nie wiem, czybym chciała, żeby on codziennie we wszystkim mnie wyręczał. Żeby był tak przeze mnie zdominowany. Po prostu czasem bym chciała tak, a czasem inaczej. Zależnie od humoru. - A na dzieci czemu pani krzyczy? - Najbardziej mnie denerwuje, jak całymi dniami siedzą przy komputerze, ja je o coś proszę, proszę, a one nie reagują. No to za trzecim razem krzyczę. Źle się później czuję, przychodzę, przepraszam, a oni: ?Mamusiu, ty nam tylko powiedz, a my to zrobimy?. ?Ale ja wam przecież mówię. Słuchajcie mnie, proszę?. Ja się czuję winna, bo nie powinnam krzyczeć, tylko jakiś inny sposób znaleźć, żeby mnie słuchali. Męża słuchają. On mi nawet tłumaczy: ?Ty nie krzycz, tylko powiedz spokojnie, czego od nich chcesz, a jak cię nie posłuchają, to wejdź, wyłącz komputer i równie spokojnie powiedz, że teraz przez miesiąc będą mieli szlaban?. I on tak robi, jest konsekwentny, a ja to zawsze daję się ubłagać.

- Jak dzieci były młodsze, to zdarzało mi się na nie krzyczeć, czego powinienem się wstydzić, bo dzisiaj nie można na dzieci krzyczeć, a już broń Boże dać im klapsa. Ale ja jestem staroświecki i uważam, że można. Oczywiście tylko wtedy, gdy dziecko przewiniło i gdy rodzic to dla jego dobra robi - Marek Miros, burmistrz Gołdapi, kręci nosem na obecnie panujące obyczaje. Burmistrz ma 57 lat, warszawską metrykę urodzenia, dyplom ekonomisty, żonę i czterech synów. - Na żonę nie krzyczałem. Nie można na żonę krzyczeć. - Mnie się zdarza - mówię. - Jeśli pan napisze, że się panu zdarza, to ja też się przyznam, że kiedyś mi się zdarzało. Bo byłem młody, ambitny, myślałem, że ją zmienię, przerobię. Ale teraz już nie krzyczę. Po trzydziestu dwóch latach małżeństwa moja pogłębiona wiedza mi podpowiada, że to kompletnie nie ma sensu. Jak byłem młodszy, to na demonstracjach krzyczałem: ?Precz z komuną!?, ?ZOMO do domu!?, ?Gdańsk, Warszawa wspólna sprawa!? i takie tam. Krzyczałem, bo wierzyłem, że tamten ustrój można tym krzykiem zmienić. Teraz? Teraz już prawie nie krzyczę. Z wiekiem człowiek nabiera dystansu do siebie i innych. Jak chcę sobie ulżyć, to czasami klnę. Albo powiem to panu inaczej. Jedni odreagowują, pijąc wódkę, drudzy - uprawiając seks, trzeci - jeżdżąc na nartach. A jeszcze inni robią te wszystkie rzeczy naraz. Nie, nie zdarzyło mi się nigdy, żeby iść do lasu albo w jakieś inne ustronne miejsce, żeby tam pokrzyczeć. Ostatnio zupełnie niespodziewanie dla siebie pojechałem do lasu. Była burza, błyskawice, włączyłem muzyczkę. Preisnera. Prawie na full. Patrzyłem na te błyskawice, słuchałem grzmotów i czułem się na granicy czegoś niebiańskiego. Ekstaza i homeostaza jednocześnie. Powiem panu, choć może jako burmistrz z 21-letnim stażem nie powinienem się przyznawać, ale ja sobie śpiewam. Na przykład: ?Hej, tańcowali byśwa, ale ciasna izba?. Z takim naciskiem na ?hej!?. Z radości tak sobie śpiewam. A mówię to panu dlatego, że radości to ja się nie wstydzę.

- Nie przypominam sobie, żebym na kogoś krzyczała - mówi pani Irena Anikiel, emerytowana nauczycielka nauczania początkowego. - No, chyba że na męża - włącza się pan Edward, emerytowany naczelnik poczty. - On żartuje. On cały czas żartuje - tłumaczy pani Irena. Ona ma 70 lat, on o cztery więcej. Od pięćdziesięciu lat są razem. Mają troje dzieci i sześcioro wnuków. - Ja mam taki charakter, że głośno rozmawiam - pan Edward wraca do opowieści o krzyku. - A ja już sobie przypomniałam, kiedy mi się zdarzyło krzyczeć. To było wtedy, gdy dzieci się kształciły, potrzebne nam były pieniądze, więc założyliśmy plantację truskawek. Całe dwadzieścia pięć arów. To był taki długi i wąski kawałek, więc trzeba było krzyczeć, żeby ten na drugim końcu słyszał. - To, że ja tak głośno mówię, to może być związane z tym, że rozpocząłem pracę w 1954 roku jako telefonista. Telefonistki głośno rozmawiają nie tylko przez telefon, mam więc przytępiony słuch. Pięćdziesiąt stopni na jedno ucho. - Może na lekcjach wuefu zdarzyło mi się krzyknąć. No, bo gdzie niby indziej? - A jak wam się udało te pięćdziesiąt lat wspólnie przeżyć? - Sprawy nieprzyjemne załatwialiśmy po cichu.