Armie pokonane przez pogodę

Truizmem jest twierdzenie, że warunki pogodowo-klimatyczne mają znaczący wpływ na działania wojenne. Przed nastaniem ery przemysłowej plany wojenne były były w dużej mierze determinowane porami roku i  kalendarzem prac polowych na wsi - zarówno ze względu na konieczność zapewnienia zaopatrzenia, jak i - w przypadku dawnych armii złożonych z pospolitego ruszenia - uniknięcie odrywania powoływanych pod broń chłopów od prac rolnych. Współczesne wojska nie są wprawdzie równie bezpośrednio uzależnione od pogody, jednak wciąż może ona wywrzeć istotny wpływ na operacje zbrojne, chociażby utrudniając działania lotnictwa lub marynarki wojennej czy prowadzenie rozpoznania.

Od dawna też co bardziej przebiegli dowódcy starali się wykorzystywać zjawiska atmosferyczne na swą korzyść, głównie w celu ukrycia przed przeciwnikiem własnych wojsk. Przykładowo, już w 217 r. p.n.e. armia kartagińska dowodzona przez Hannibala, dzięki umiejętnemu wykorzystaniu mgły rozbiła liczące 30 tys. żołnierzy wojska rzymskie w bitwie nad Jeziorem Trazymeńskim. Maszerujący drogą wzdłuż brzegu Rzymianie zostali wciągnięci w zasadzkę, otoczeni i zaatakowani przez rozmieszczonych skrycie na zboczach ponad drogą Kartagińczyków, tracąc około 15 tys. legionistów.

Często jednak wpływ pogody na działania wojenne ma bardziej losowy charakter. Niekiedy wynika on z nagłego i niespodziewanego załamania pogody, niekiedy ze zlekceważenia możliwych do przewidzenia lokalnych uwarunkowań klimatycznych. W obu jednak przypadkach skutki potrafią mieć charakter decydujący o losach kampanii.

Jeden z najstarszych opisów pogody wywierającej zasadniczy wpływ na przebieg wojny znaleźć można w Biblii, ściślej w Księdze Jozuego (10:11), zawierającej opis wojny Izraelitów z Amorytami, którzy poniósłszy porażkę pod Gibeonem mieli podczas odwrotu paść ofiarą (za sprawą Boga) nawałnicy, w rezultacie której "więcej ich zmarło wskutek kamieni gradowych, niż ich zginęło od miecza Izraelitów". W późniejszych czasach nieubłagana aura nieraz jeszcze decydowała o losach bitew, a nawet wojen. I nieraz też przypisywano ten wpływ boskiej interwencji.

Juliusz Cezar dwukrotnie prowadził legiony rzymskie na podbój Brytanii i dwukrotnie pogoda utrudniała mu realizację tego zamysłu. Pierwszą próbę podjął w ostatniej dekadzie sierpnia r. 55 p.n.e., przeprawiając się przez Cieśninę Kaletańską na czele dwóch legionów załadowanych na około sto statków. Lądowanie w pierwotnie przewidzianym miejscu, w pobliżu dzisiejszego Dover (w najwęższym miejscu cieśniny) było niemożliwe z powodu obsadzenia tego rejonu przez Brytów toteż przeprowadzono je dopiero kilkanaście kilometrów dalej, i tak napotykając przy tym na silny opór.

Kanał La Manche znany jest żeglarzom jako niezbyt spokojny akwen i w ciągu kilku tygodni miał się o tym przekonać także Juliusz Cezar. Jego flota, zbudowana z myślą o dość spokojnym,  charakteryzującym się stosunkowo niewielkimi pływami (różnicą poziomu wody podczas przypływu i odpływu) Morzu Śródziemnym słabo sprawowała się na niespokojnych wodach północy, tym bardziej, że wkrótce nadeszła jesień. Podczas przypływu, statki wyciągnięte na plażę wypełniały się wodą, a zacumowane przy brzegu zrywały się podczas sztormów z uwięzi i rozbijały o brzeg lub o siebie. Z kolei flota wioząca konnicę i zaopatrzenie została poniosła ciężkie straty podczas sztormu i musiała zawrócić do Galii. Niekorzystne położenie Rzymian starali się wykorzystać Brytowie, podejmując atak na Rzymian i choć zostali odparci, Juliusz Cezar uznał, że w istniejących warunkach konieczny jest odwrót, który ostatecznie nastąpił jeszcze przed nadejściem zimy.

W następnym roku Juliusz Cezar podjął kolejną próbę podboju Brytanii. Tym razem została ona zorganizowana ze znacznie większym rozmachem (flota liczyła ponoć aż 800 jednostek, zaś wojska inwazyjne pięć legionów zamiast dwóch), ale od początku napotykała na przeszkody natury meteorologicznej. Wpierw flota musiała czekać miesiąc na pomyślne wiatry, które zresztą ucichły całkowicie gdy okręty znajdowały się w połowie cieśniny i pozostałą drogę trzeba było pokonać dzięki wiosłom. Sam desant odbył się bez reakcji ze strony Brytów, ale dzień później potężny sztorm zniszczył ok. 40 statków zaś wiele innych uszkodził. Wprawdzie kampania lądowa toczyła się całkiem nieźle i doprowadziła do zainstalowania na czele niektórych plemion władców sprzyjających Rzymowi, jednak ostatecznie Juliusz Cezar zmuszony był zarządzić odwrót - z zakładnikami, ale bez łupów. Dopiero blisko sto lat później (w roku 43 n.e.) Rzymianie przeprowadzili skuteczną inwazję Brytanii, dzięki której stała się ona (a ściślej: obszary dzisiejszej Anglii i Walii) częścią Imperium Romanum.

W drugiej połowie XIII w. Mongołowie pod wodzą Kubilaj-chana, podbiwszy większą część Azji kontynentalnej, zwrócili swą uwagę na Japonię. Seria poselstw mongolskich w l. 1266-1272 miała skłonić Japończyków do poddania się zwierzchności chana bez rozlewu krwi, jednak wszystkie one zostały odesłane z niczym, przy czym większości z nich nie pozwolono nawet wylądować na wyspach. W tej sytuacji Kubilaj-chan zarządził przygotowania do zbrojnego podboju Japonii, które ukończono późnym latem 1274 r.

Mongolskie siły inwazyjne liczyły ok. 30 tysięcy żołnierzy i marynarzy na 300 dużych i 400-500 małych okrętach. Po zdobyciu wysp Cuszima i Iki Mongołowie wylądowali 19 listopada 1274 r. na wyspie Kiusiu, gdzie stoczyli zaciętą bitwę z wojskami japońskimi. Wprawdzie obrońcy zostali zmuszeni do odwrotu, jednak wykorzystanie tej sytuacji uniemożliwiło nagłe załamanie pogody. Najeźdźcy podjęli decyzję o powrocie na okręty i przeczekaniu na otwartym morzu. W nocy flota mongolska została zmieciona przez tajfun, tracąc kilkaset okrętów i ok. 13 tys. ludzi, zaś jej resztki powróciły do Korei.

Siedem lat później Kubilaj-chan podjął kolejną próbę inwazji Japonii, tym razem znacznie większymi siłami, liczącymi aż 142 tys. żołnierzy i 4400 jednostek pływających. Po zajęciu kilku mniejszych wysp, Mongołowie wylądowali 15 sierpnia 1281 r. na Kiusiu. Pomimo przewagi liczebnej, ich pierwszy atak został odparty przez Japończyków, umiejętnie wykorzystujących drewniane umocnienia nadbrzeżne. Zmuszeni do dokonania taktycznego odwrotu na okręty Mongołowie zostali ponownie zaatakowani przez tajfun, który wiejąc przez dwa dni z rzędu zniszczył ok. 4 tysiące okrętów i spowodował śmierć do 100 tys. żołnierzy.

Pomimo poniesienia drugiej klęski, Kubilaj-chan nie zamierzał zrezygnować z planów podboju Japonii. Planowana na 1285 r. kolejna inwazja nie doszła jednak ostatecznie do skutku z powodu zaangażowania wojsk mongolskich w Indochinach, wkrótce zaś potem idea ta została zupełnie zarzucona. W Japonii zaś tajfuny, które dwukrotnie ocaliły wyspy przed obcą inwazją i zagwarantowały jej trwałą niepodległość zostały zapamiętane jako Boski Wiatr - Kamikaze (kami - bóg, boski, kaze - wiatr). Niemal siedem stuleci później nazwa ta została ponownie przywołana w odniesieniu do samobójczych ataków lotniczych na amerykańskie okręty, jednak tym razem Boski Wiatr nie ocalił Japonii od klęski.

28 maja 1585 roku z portów Hiszpanii wypłynęła flota, pompatycznie nazwana Wielką i Szczęśliwą Armadą. Jej celem były porty Flandrii, gdzie na jej pokłady mieli wejść żołnierze hiszpańscy z oddziałów zwalczających antyhabsburskie powstanie w Niderlandach. Siły te miały następnie dokonać inwazji na Anglię, kończąc panowanie "heretyckiej" (w rozumieniu arcykatolickiego króla Hiszpanii Filipa II) królowej Elżbiety I i jednocześnie uniemożliwić temu krajowi dalsze wspieranie rewolucji niderlandzkiej oraz prowadzenie działań kaperskich przeciwko hiszpańskiej żegludze w Nowym Świecie.

Od samego początku jednak rejs liczącej 151 okrętów Wielkiej Armady prześladowały niekorzystne warunki pogodowe. Wpierw spowodowały one dwutygodniowe opóźnienie wyjścia w morze, a gdy już ono nastąpiło, dwa kolejne sztormy uszkodziły część statków i wymusiły powrót do portu. W dalszą drogę Armada wyruszyła dopiero 21 lipca, wkrótce napotykając na kolejny sztorm - już w Zatoce Biskajskiej - który zawrócił część okrętów.
29 lipca brzegi południowej Anglii osiągnęło już tylko 125 okrętów. Zgromadzona w Plymouth flota angielska miała z powodu przeciwnych wiatrów pewne trudności z opuszczeniem portu, jednak Hiszpanie nie wykorzystali tej szansy i kontynuowali rejs na wschód. Przez kolejnych kilka dni obie floty stoczyły serię nierozstrzygniętych potyczek na wodach Kanału La Manche i 6 sierpnia Armada dotarła na redę Calais.

Z powodu słabej koordynacji, oddziały hiszpańskie, które miały się tam zaokrętować były dopiero w drodze. Wykorzystali to Anglicy, którzy nocą z 7 na 8 sierpnia wypuścili na Armadę osiem branderów (puszczonych z wiatrem płonących statków). Zostały one wcześnie zauważone, ale aby je wyminąć hiszpańskie okręty musiały w pośpiechu odcinać kotwice, co oznaczało, że z powodu lokalnych prądów morskich nie były w stanie ponownie przybić do Calais. Na morzu zaś czekała już flota angielska, która w bitwie pod Gravelines zniszczyła kilkanaście okrętów hiszpańskich.

Wobec niemożności powrotu do Calais, jak i rejsu przez Kanał La Manche, dowodzący Wielkiej Armady, książę Medina-Sidonia podjął brzemienną w skutki decyzję o rezygnacji z inwazji i powrocie do Hiszpanii drogą dokoła Wysp Brytyjskich. Podczas rejsu na północ sztormy zatopiły kolejnych kilka okrętów, a kilka innych zepchnęły aż do brzegów Norwegii. Dalszy plan rejsu zakładał ominięcie szerokim łukiem skalistych wybrzeży Szkocji i Irlandii, jednak nieświadomość istnienia Prądu Zatokowego doprowadziła do popełnienia przez Hiszpanów błędu nawigacyjnego, w wyniku którego ich trasa przebiegała znacznie bardziej na wschód niż zakładali.

Wyjątkowo silne sztormy, które nawiedziły ten obszar pomiędzy 12 a 21 września spowodował zniszczenie około 40 okrętów Armady i śmierć 5 tys. członków ich załóg - większość z nich zabitych przez Anglików gdy jako rozbitkowie wydostali się na brzeg Irlandii (rozbitkowie którzy wylądowali w neutralnej Szkocji w większości wrócili później do kraju). Łącznie Wielka Armada utraciła ponad połowę okrętów i od 12 do 20 tys. żołnierzy i marynarzy. Resztki dumnej niegdyś floty dotarły do Santander 21 września 1588 r. Anglicy stracili zaledwie stu zabitych, 400 rannych i ani jednego okrętu.

Uwaga: daty dzienne podano wg kalendarza gregoriańskiego, nie obowiązującego jeszcze wówczas w Anglii.

Podjęta w 1812 r. przez cesarza Napoleona wyprawa na Moskwę miała złamać potęgę Rosji i uczynić z niej wasala Francji. Licząca 600 tys. żołnierzy, w tym 90 tys. Polaków Wielka Armia przekraczała 24 czerwca 1812 r. Niemen z zamiarem szybkiego doprowadzenia do rozstrzygającej bitwy z wojskami rosyjskimi. Te jednak unikały bezpośredniego starcia i ograniczając się do działań podjazdowych niewielkich oddziałów oraz ogołacania z żywności opuszczanych terenów wciągały najeźdźców w głąb kraju. Konieczność pozostawiania garnizonów w zdobytych miejscowościach, choroby (w tym duża część spowodowana upałami i niedostatkiem wody pitnej), dezercje i straty bojowe ponoszone w niewielkich, ale częstych potyczkach powodowały ciągłe topnienie liczebności Wielkiej Armii i gdy doszło już do walnej bitwy pod Borodino (7 września 1812 r.), jej trzon liczył tylko 130 tys. żołnierzy.

Tydzień później (14 września) stutysięczne już tylko wojska Napoleona wkroczyły do Moskwy, jednak zastały ją opustoszałą, gdyż na rozkaz cara Aleksandra I mieszkańcy miasta i zapasy żywności zostały ewakuowane. Następnego dnia wielki pożar (którego przyczyny pozostają niejasne) strawił większą część miasta, a co gorsza, w szeregi armii zaczęło się wkradać rozprzężenie i demoralizacja. Wbrew nadziejom Napoleona, car nie wykazywał chęci do rozmów pokojowych, wobec czego 19 października Wielka Armia zmuszona była rozpocząć odwrót. 24 października 1812 r. w wyniku bitwy pod Małojarosławcem wojska rosyjskie pod dowództwem feldmarszałka Michaiła Kutuzowa zmusiły armię francuską do prowadzenia odwrotu przez te same tereny, przez które podążała ona ku Moskwie, tyle, że teraz już doszczętnie spustoszone. W dodatku już pod koniec października nadeszły wyjątkowo wczesne mrozy, a od 5 listopada zaczął padać śnieg. Jak mawiano, do walki wkroczył najpewniejszy z rosyjskich generałów - "Generał Zima".

Brak paszy spowodował, że konie Wielkiej Armii albo padły z głodu, albo zostały zjedzone przez żołnierzy. Z kolei brak koni wymuszał porzucenie artylerii i uniemożliwiał korzystanie z taborów zaopatrzeniowych. Odnotowano nawet przypadki kanibalizmu. Z powodu zimna, głodu i chorób, a także potyczek z kozakami i partyzantami liczebność wojsk francuskich obniżała się coraz bardziej drastycznie. Wprawdzie podczas przeprawy przez Berezynę (26-29 listopada) wojska francuskie (liczące już tylko ok. 30 tys. żołnierzy i drugie tyle personelu pomocniczego) uniknęły rozbicia przez wojska rosyjskie, ale poniosły przy tym ciężkie straty. Gdy 12 grudnia 1812 r. ostatnie oddziały Wielkiej Armii opuszczały terytorium Rosji, jej liczebność wynosiła najwyżej 20 tysięcy.

Trzy lata później pogoda po raz kolejny pokrzyżowała szyki cesarzowi. Padające przez dwa dni ulewne deszcze zamieniły miejsce bitwy pod Waterloo w grzęzawisko. Przyczyniło się to walnie do zwycięstwa wojsk koalicji antynapoleońskiej, ograniczając swobodę manewru wojsk francuskich.

Wojna krymska, która wybuchła w 1853 r. pomiędzy Rosją a Turcją pod pretekstem sporu o opiekę nad ludnością chrześcijańską i miejscami świętymi w Palestynie (wówczas będącej częścią Imperium Otomańskiego) wkrótce przerodziła się w konflikt, w który zaangażowane były największe potęgi ówczesnej Europy. Konflikt ten, toczący się - wbrew nazwie - także na Bałtyku, Kaukazie i Dalekim Wschodzie, zakończyła się w 1856 r. zwycięstwem Turcji i jej sprzymierzeńców - Wielkiej Brytanii i Francji, które zainteresowane były ograniczeniem wpływów Rosji na Bałkanach i na Bliskim Wschodzie. Zanim jednak do tego doszło, brytyjski korpus ekspedycyjny, który od września 1854 r. walczył wraz z Francuzami pod Sewastopolem, został niemal unicestwiony. Stało się to po części za sprawą pogody, po części zaś za sprawą skrajnej indolencji brytyjskich służb kwatermistrzowskich.

Dwa miesiące po wylądowaniu wojsk sprzymierzonych na Krymie, 14 listopada 1854 r. nagły sztorm zniszczył Brytyjskie obozowisko pod Bałakławą, a co gorsza także spowodował zatopienie kilku statków z zaopatrzeniem i w rezultacie załamanie systemu logistycznego. W odpowiedzi na wysłaną do Londynu prośbę o nowe namioty, żywność, furaż dla koni oraz leki, kwatermistrzostwo powołało się na przepis, w myśl którego wymiana ekwipunku przysługuje raz na dwa lata, więc muszą czekać jeszcze kilkanaście miesięcy. Jeśli chodzi o żywność, Ministerstwo Wojny uznało, że zamiast mąki lepiej będzie kupić i wysłać niezmielone ziarno, z którym potem żołnierze nie mieli co robić - tym bardziej, że kuchni polowych też nie dostarczono. Zapotrzebowanie na namioty krążyło po ministerstwie jeszcze przez ponad pół roku, podobnie jak zapotrzebowanie na paszę, którą wysłano dopiero w maju 1855, gdy prawie wszystkie konie dla których była przeznaczona były już dawno martwe. Wysłana zaś żywność często gniła po drodze na skutek zbyt długiego czasu transportu.

Ponaglenia wysyłane przez dowódcę brytyjskiej armii ekspedycyjnej, lorda Raglana (skądinąd 68-letniego inwalidy z początkami demencji), w których powoływał się na niebezpieczeństwa rosyjskiej zimy zostały skwitowane cytatem z turystycznego przewodnika opisującego klimat Krymu jako "niezwykle łagodny". W oczywisty sposób zima, gdy już nadeszła, zebrała spore żniwo wśród brytyjskich żołnierzy. Brak zimowego umundurowania i niedożywienie spowodowały gwałtowny wzrost zachorowań toteż w lutym 1855 r. na ok. 32 tys. żołnierzy, do służby zdatnych było ok. 9 tys. zaś reszta była chora lub ranna. Także w szpitalach panowały nieopisane wprost warunki - brakowało leków, nie przestrzegano elementarnych zasad higieny, chorzy zaś pozostawieni byli praktycznie sami sobie. Skutkiem tego, Wielka Brytania straciła podczas wojny krymskiej 22 tys. zabitych, z czego tylko niecałe 3 tys. poległych w boju, 2 tys. zmarłych z ran, reszta zaś zmarła z powodu chorób.

Dziwnym trafem losu szkody wyrządzone przez pogodę potrafią nie tylko pognębić jedną ze stron, ale wogóle uniemożliwić rozpoczęcie działań zbrojnych. Sytuacja taka miała miejsce w 1889 r. na zazwyczaj słonecznym południowym Pacyfiku, przerywając kryzys, który postawił Stany Zjednoczone i Niemcy na krawędzi wojny.

Oba te kraje, a także Wielka Brytania, starały się wykorzystać rozgorzałą w 1884 r. wojnę domową na wyspach Samoa do rozciągnięcia swej kontroli nad tym archipelagiem. W oczywisty sposób wywołało to kryzys międzynarodowy. Jako że początkowe negocjacje nie dawały żadnych rezultatów, wszystkie trzy kraje wysłały w 1887 r. do Apia, stolicy Samoa swoje okręty wojenne jako demonstrację siły. Stany Zjednoczone i Niemcy po trzy kanonierki, Wielka Brytania, jako względnie najsłabiej zainteresowana sytuacją - jedną.

Po upływie blisko dwóch lat okręty te wciąż pozostawały w Apii, tyle, że sytuacja stawała się coraz bardziej napięta. W paradoksalny sposób do rozładowania sytuacji doszło 15 marca 1889 r. gdy na Samoa uderzył cyklon. Tego dnia w porcie Apia znajdowały się wspomniane trzy kanonierki amerykańskie, trzy niemieckie, jedna brytyjska oraz sześć statków handlowych należących do tych trzech państw. Jedynym ratunkiem dla tych jednostek byłoby szybkie wypłynięcie na otwarte morze, jednak choć dowódcy okrętów zdawali sobie sprawę z nadchodzącego zagrożenia, to w imię fałszywie pojmowanej dumy narodowej żaden z nich nie chciał być pierwszym, który "okaże strach" i "utraci twarz". Co gorsza, z tego samego powodu zabronili oni wyjścia w morze pozostałym należącym do ich krajów statkom.

Gdy cyklon wreszcie nadszedł, po rozum do głowy poszedł kapitan brytyjskiej kanonierki HMS Caliope, który w ostatniej chwili wydał rozkaz wyjścia w morze. Wszystkie pozostałe statki i okręty zostały zerwane przez cyklon z kotwic i z katastrofalnym skutkiem rzucone o brzeg. Śmierć poniosło ponad 200 marynarzy. Z dwunastu zatopionych jednostek tylko dwie (po jednej kanonierce amerykańskiej i niemieckiej) udało się podnieść z dna i wyremontować, ale konieczna była ich niemal całkowita odbudowa.

Kataklizm ten nie zakończył wprawdzie sporu o Samoa, ale ostudził nieco gorące głowy w Berlinie i Waszyngtonie, odwracając bezpośrednie ryzyko wojny. Konflikt toczył się jeszcze przez dziesięć lat, ale w znacznie mniej dramatycznych okolicznościach i zakończył się podpisaniem w 1899 r. trójstronnego porozumienia dzielącego archipelag między Stany Zjednoczone i Niemcy.

Rozpoczęta 15 czerwca 1918 r. przez armię Austro-Węgier ofensywa na froncie włoskim miała być - podobnie jak niemiecka ofensywa wiosenna we Francji - decydującym zrywem ostatniej szansy, pozwalającym uzyskać kompromisowy pokój z państwami Ententy. Cesarsko-królewskie wojska nie były już jednak tymi samymi, które jesienią poprzedniego roku rozbiły pod Caporetto włoską armię i pognały ją sto kilometrów od przedpoli Triestu aż po rzekę Piawę (Piave) - niespełna 30 km na północny-wschód od Wenecji. Niedobory żywności i surowców dawały się mocno we znaki naddunajskiej monarchii i miały bezpośredni wpływ na stan jej armii. Z kolei Włosi, dzięki obfitym dostawom materiałów wojennych z państw sojuszniczych dość szybko otrząsnęli się z klęski.

Szczęśliwie dla Włochów, dzięki informacjom pozyskanym od dezerterów znali oni planowane kierunki austriackiej ofensywy i byli w stanie odpowiednio się do niej przygotować. Wprawdzie Austriakom udało się przekroczyć Piawę i utworzyć na południowym brzegu przyczółek o szerokości 25 i głębokości 8 km, ale dalsze postępy okazały się niemożliwe. Bombardowanie prowadzone przez włoską artylerię i lotnictwo skoncentrowało się wówczas na zdobytych przez Austriaków mostach na rzece, od których uzależnione było dostarczanie zaopatrzenia dla wojsk na przyczółku.

Działania te zbiegły się w czasie z trwającymi ponad tydzień gigantycznymi ulewami we włoskich Alpach. Wraz z roztopami śniegu nadało to biorącym tam źródło rzekom, w tym Piawie, niszczycielską siłę, która zmiotła nadwyrężone ostrzałem mosty w rejonie walk, odcinając wojska austro-węgierskie na południowym brzegu. Pozbawione możliwości zaopatrywania i pola manewru, stały się one łatwym celem dla Włochów. Wycofanie się z przyczółka, który stał się gigantyczną tarczą strzelniczą, było możliwe jedynie wpław przez szalejącą rzekę.

Próba pokonania wzburzonego nurtu przyniosła śmierć tysiącom Austriaków. Dokładna liczba żołnierzy, którzy utonęli (ewentualnie zostali zastrzeleni w wodzie przez Włochów) nie jest znana, ale orientacyjne szacunki mówią o kilkunastu, a w skrajnych przypadkach nawet 20 tysiącach ludzi. Bitwa ta, zakończona ostatecznie 25 czerwca 1918 r., a w której Austro-Węgry straciły ponad 100 tys. żołnierzy (zabitych, rannych i zaginionych) stała się gwoździem do trumny naddunajskiej monarchii, zapoczątkowując rozpad wojska, a rychło potem całego państwa.

Podczas II wojny światowej pogoda niejednokrotnie decydowała o wyniku kampanii, szczególnie tych toczonych na wschodzie Europy. Jako pierwsza boleśnie jej wpływu doświadczyła Armia Czerwona podczas wojny zimowej - agresji na Finlandię (30 listopada 1939 - 13 marca 1940). Choć radziecka kadra dowódcza była przetrzebiona czystkami z lat 1937-1939 i jej poziom pod względem kompetencji nie był zbyt wysoki, to olbrzymia przewaga liczebna wojsk radzieckich nad fińskimi pozwalała spodziewać się dość szybkiego zwycięstwa, niezależnie od bohaterstwa i poświęcenia Finów.

Z pomocą napadniętej Finlandii przyszła jednak pora roku. Na tym obszarze temperatura zimą wynosi między -25 a -40 stopni, a sporadycznie na dalekiej północy spada nawet do -60 stopni Celsjusza, zaś grubość pokrywy śnieżnej dochodzi do 70 i więcej centymetrów. Choć żołnierze radzieccy na ogół posiadali ciepłe umundurowanie zimowe, to nie posiadali zimowych namiotów co stwarzało problemy z zakwaterowaniem. Ponadto wyszkolenie większości oddziałów nie obejmowało przygotowania do walki na dalekiej północy. W wielu radzieckich oddziałach ilość żołnierzy cierpiących z powodu odmrożeń wynosiła ponad 10% jeszcze zanim w ogóle weszły one do walki. Ponadto, niskie temperatury utrudniały używanie pojazdów mechanicznych ze względu na zamarzanie paliwa i smarów w układzie napędowym. Musiały one przez to być praktycznie cały czas włączone, zużywając olbrzymie ilości paliwa, które musiało być dostarczane innymi pojazdami, których silniki musiały być cały czas włączone aby nie zamarzły... - i tak w kółko.

Zimowe warunki umiejętnie wykorzystywały fińskie wojska, w dużej mierze opierając swe działania na taktyce wojny podjazdowej, prowadzonej niewielkimi oddziałami narciarzy przedostających się na tyły wojsk radzieckich i atakujących z zaskoczenia. Niszczono zwłaszcza kuchnie polowe czy ogniska, niezbędne do przeżycia w tych warunkach. W przypadku zaatakowania kolumny pojazdów, eliminowano z walki przede wszystkim pierwszy i ostatni pojazd w szyku, tak aby zablokować pozostałym możliwość ruchu w jakimkolwiek kierunku, w środku lasu, bez schronienia, na łasce mrozu i snajperów.

Po 105 dniach samotnej obrony Finlandia zmuszona była ostatecznie poprosić o pokój. Wyczerpany kraj nie był w stanie stawiać dalej oporu, jednak ochronił swą niepodległość, w odróżnieniu od Litwy, Łotwy i Estonii, które również stały się w tym okresie obiektem radzieckich apetytów. Podczas fińskiej zimy 1939/1940 r. Armia Czerwona straciła prawie 130 tys. zabitych, 190 tys. rannych (wliczając w to cierpiących od odmrożeń), 400 samolotów oraz 3,5 tys. czołgów (czyli w przybliżeniu tyle, ile posiadał wówczas cały niemiecki Wehrmacht).

Niezbyt imponujące dokonania Armii Czerwonej podczas wojny zimowej z Finlandią stworzyły wrażenie, że nie jest ona wymagającym przeciwnikiem. Na tym założeniu opierały się przygotowywane na przełomie 1940 i 1941 r. niemieckie plany wojny ze Związkiem Radzieckim. Adolf Hitler twierdził, że wystarczy "jedynie kopnąć w drzwi, a cała zgniła konstrukcja zacznie się rozpadać" toteż cała kampania została zaplanowana na zaledwie kilka tygodni i żadnym wypadku nie rozważano przeciągnięcia się walk na okres zimowy. Z tego powodu nie przygotowano zapasów zimowego umundurowania, a także paliwa i smarów odpowiednich dla niskich temperatur, poza niewielką ilością przewidzianą dla nielicznych wojsk okupacyjnych. Te nazbyt optymistyczne założenia, opisujące ZSRR jako "bezgłowego kolosa na glinianych nogach", w połączeniu z polityką wobec podbitej ludności, stały się ostatecznie przyczyną klęski Wehrmachtu na froncie wschodnim.

Początkowo przebieg rozpoczętej 22 czerwca 1941 r. (czyli niemal w rocznicę napoleońskiej inwazji na Rosję w 1812 r.) "Operacji Barbarossa" zdawał się potwierdzać przewidywania hitlerowskich sztabowców. Oddziały Wehrmachtu parły na wschód, zadając Armii Czerwonej olbrzymie straty. Stopniowo jednak radziecki opór tężał, siły zaś Niemiec słabły. Wraz z nadejściem jesieni na losy walk zaczął coraz większy wpływ wywierać zlekceważony przez agresorów czynnik pogodowy.

Obfite październikowe opady, tzw. rasputica, przeobraziły fatalne, z reguły gruntowe drogi w grzęzawiska, poważnie utrudniające ruch jakichkolwiek pojazdów, zwłaszcza transport zaopatrzenia. Dzięki temu Rosjanie mieli więcej czasu na wzmocnienie obrony, zwłaszcza na ściągnięcie z Dalekiego Wschodu dobrze przygotowanych do działań zimowych dywizji syberyjskich, które powstrzymały pod Moskwą niemiecką ofensywę. Gdy po kilku tygodniach temperatury spadły poniżej zera, Niemcy początkowo przyjęli ten fakt z pewnym zadowoleniem, gdyż dzięki temu drogi były ponownie przejezdne. Zadowolenie to było jednak krótkotrwałe. O ile Armia Czerwona wyciągnęła pewne wnioski z niedawnej wojny z Finlandią, przynajmniej w zakresie przygotowania do walki w warunkach zimowych, plany Wehrmachtu nie przewidywały takiej ewentualności. Noszone przez niemieckich żołnierzy mundury jesienne były wystarczające gdy temperatura wynosiła nie mniej niż kilka stopni poniżej zera, ale w pierwszej dekadzie grudnia uderzył "Generał Zima" i sytuacja zmieniła się diametralnie.

Rozpoczęta 5 grudnia kontrofensywa radziecka zbiegła się w czasie ze spadkiem temperatury (w rejonie Moskwy) do -18 stopni Celsjusza. Z braku ciepłych mundurów Niemieccy żołnierze zmuszeni byli wpychać sobie pod ubranie i do butów gazety lub owijać się różnymi szmatami. Wzrastała liczba odmrożeń, tym bardziej, że brakowało także odpowiedniego zakwaterowania. W kolejnych tygodniach temperatura spadała niekiedy nawet do -40 stopni, przy której nie tylko zamarza benzyna i smary, ale nawet stal staje się krucha i łamliwa. Wprawdzie w Niemczech starano się naprędce zorganizować ciepłe mundury, nawet zachęcając kobiety do przekazywania na potrzeby wojska swych futer i kożuchów, przejściowo jednak Wehrmacht nie był zdolny do poważniejszych działań i w toku radzieckiej kontrofensywy został do początku stycznia odrzucony spod Moskwy, tracąc (od początku października) od 280 do 400 tys. zabitych i rannych.

Nawet nowoczesna technika nie jest odporna na kaprysy pogody. Doświadczyła tego w grudniu 1944 r. amerykańska 3 Flota. Formacja ta, stanowiąca trzon sił morskich Stanów Zjednoczonych na Pacyfiku uczestniczyła wówczas w walkach na Filipinach, udzielając wsparcia wojskom dowodzonym przez gen. Douglasa MacArthura. W jej skład wchodziło 13 lotniskowców z około tysiącem samolotów, 8 pancerników, 15 krążowników oraz 58 niszczycieli i liczne jednostki zaopatrzeniowe i pomocnicze.

17 grudnia 1944 służby meteorologiczne amerykańskiej marynarki wojennej poinformowały dowódcę 3 Floty, adm. Williama Halseya o nadchodzącym sztormie. Wskutek błędu w komunikacji otrzymał on jednak błędne dane dotyczące położenia i kierunku tajfunu. Chcąc przed nim uciec, nieszczęśliwie skierował swą flotę prosto w jego środek. Przez kolejnych kilka godzin amerykańskie okręty były smagane wiatrem o prędkości dochodzącej do 230 kilometrów na godzinę. Dwudziestometrowe fale powodowały przechyły niektórych jednostek dochodzące nawet do 70 stopni od pionu. Wszystko, co nie było dostatecznie mocno przytwierdzone zostało zmiecione za burtę.

Dla niektórych okrętów wiatr okazał się zabójczy. Trzy niszczyciele wywróciły się i zatonęły, ciągnąc za sobą na dno 790 członków swych załóg. Poważnych uszkodzeń doznało 26 okrętów, w tym większość lotniskowców, z których pokładów zwiało 146 samolotów. Dla porównania, w bitwie na Morzu Filipińskim, będącej największą bitwą morską II wojny światowej, ta sama flota utraciła zaledwie 58 zabitych i 123 samoloty (choć oczywiście straty japońskie były nieporównanie większe).

Epilog do tego wydarzenia został napisany przez los w czerwcu 1945 roku, gdy admirał Halsey ponownie miał pecha poprowadzić swą flotę w objęcia tajfunu. Tym razem jednak żaden z okrętów nie został zatopiony, choć 6 marynarzy utonęło, a 75 samolotów zostało zmiecionych za burtę. Przeprowadzone w tej sprawie dochodzenie niemal doprowadziło do  karnego usunięcia admirała ze stanowiska, od czego uchronił go jedynie rychły koniec wojny.