Katedra Notre Dame. Nowy rozdział w historii [ZDJĘCIA i RYCINY]

Kamień węgielny Notre Dame został położony w 1163 roku. Świątynia zastąpiła romańską katedrę Świętego Szczepana - zbyt mały, staromodny kościół został wyburzony, a materiały z rozbiórki posłużyły do budowy jego nowszej, większej, wspanialszej następczyni.

Ryc. 'Prawa ręka Boga chroniąca wiernych przed demonami' autorstwa Jeana Fouqueta, tempera i płatki złota na pergaminie. W tle Notre Dame w XV wieku.

Notre Dame powstawała partiami, zaczynając od prezbiterium, dzięki czemu mogła zostać
konsekrowana już w 1182 roku i spełniać funkcje liturgiczne, chociaż prace budowlane miały
się ciągnąć jeszcze przez ponad półtora wieku.

Ryc. Katedra Notre Dame na mapie Paryża autorstwa Claesa Jansza Visschera już z 1618 roku.

Do roku 1345, uznawanego za termin zakończenia najważniejszych prac budowlanych architektoniczny gust Francuzów zdążył ulec zmianie. W połowie XIII wieku reprezentowany przez ukończone do tej pory części katedry harmonijny i wyważony gotyk klasyczny odchodził w przeszłość na rzecz nowego, modnego stylu - gotyku promienistego, cechującego się lekkością, świetlistością, maksymalną redukcją ścian na rzecz zwiększenia powierzchni okien tworzącej wrażenie dematerializacji budynku. Tak też prezentuje się ostatnia ukończona część Notre Dame - ramiona transeptu. Nie powstały one w zgodzie z pierwotnymi projektami, a estetycznymi upodobaniami nowego pokolenia.

Fotografia autorstwa Édouarda Baldusa wykonana w latach 1850-1859.

W historii katedry wyraźnie zaznaczył się okres Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Notre Dame ogołocono wtedy z metali, cennej materii, którą łatwo było przerobić na kule armatnie. Zdobiące fasadę posągi władców Izraela, symbolicznie identyfikowane z królami Francji zostały zdekapitowane. Katedra zaczęła służyć nowym, oficjalnym wyznaniom I Republiki Francuskiej. W roku 1793 została przemianowana na Świątynię Rozumu, a wkrótce potem na Świątynię Najwyższej Istoty. Napoleon Bonaparte przywrócił katolicki kult w świątyni oraz wybrał ją jako miejsce swojej koronacji.

Rycina znaleziona w kolekcji Bibliotheque nationale de France przedstawia wnętrze katedry Notre Dame narysowane przez anonimowego artystę w ok. 1770 roku.

Wiktor Hugo uczynił Notre Dame tłem wydarzeń, a także główną bohaterką powieści Katedra Marii Panny w Paryżu z 1831 roku. Pisarz wyraził swój żal związany z złym stanem nadgryzionej zębem czasu i okaleczonej w czasie Rewolucji Katedry, wzbudził zainteresowanie szerokiej publiczności jej losem i nadał jej nowe, polityczno-społeczne znaczenie. Według autora reprezentowany przez Notre Dame styl gotycki stał w opozycji do poprzedzającego go romanizmu - architektonicznego wyrazu teokratyzmu. Paryska katedra "wymyka się księdzu i popada we władanie artysty", który zamiast budować na chwałę Boga daje wyraz swojej twórczej fantazji. Gotyk widziany oczami Wiktora Hugo to styl demokratyczny, świecki i na wskroś mieszczański, ludowy.

Rysunek Luc-Oliviera Mersona z 1881 roku, 'Katedra Marii Panny' Wiktora Hugo, przedstawia również świeżo odrestaurowaną galerię chimer.

Rozbudzona przez pisarza popularność Notre Dame przyczyniła się do podjęcia przez władzę decyzji o jej restauracji. Przeprowadził ją architekt Viollet-le-Duc we współpracy z Jeanem-
Baptistem Lassusem w latach 1844-1865. Odbyła się ona zgodnie z purystyczną doktryną konserwatorską, przyznającą odbudowującemu sporą dozę twórczej wolności.

Fotografia, wykonana pod koniec XIX wieku, przedstawia widok zachodniej fasady katedry Notre Dame.

Chociaż podstawy prac restauratorskich były oparte na zachowanych dokumentach i wiedzy o średniowiecznych technikach budowlanych, architekt nie stronił od upiększania Katedry własnymi interpretacjami średniowiecznych motywów bazującymi na elementach innych gotyckich budowli. Znaczna większość zdobiących Notre Dame rzeźb (w tym słynne chimery) a także iglica, która zapadła się w 2019 roku w trakcie pożaru katedry to dzieła wyobraźni Viollet-le-Duca. Co więcej, na tej ostatniej pozostawił swój autoportret - nadał zdobiącej ją figurze świętego Tomasza własną twarz.

Rysunek Viollet-le-Duca przedstawiający projekt iglicy Notre Dame. 

15 kwietnia 2019 roku światem wstrząsnęła informacja o pożarze Notre Dame.

Przyczyny pożaru do tej pory pozostają tajemnicą, chociaż według przypuszczeń był on dziełem przypadku związanego z trwającą wówczas renowacją iglicy...

...mógł go spowodować niedopałek papierosa albo elektryczne zwarcie.

Ogień szybko objął dach katedry, prowadząc do zawalenia się iglicy i zniszczenia większej części konstrukcji dachowej tworzonej przez drewniane belki, spośród których część pamiętała same początki budowli.

Zdjęcia przedstawiają iglicę podczas pożaru 15 kwietnia 2019 r. i po jej odbudowie, sfotografowaną 24 listopada 2024 r.

Kamienne, żebrowe sklepienia pozostały jednak niemal nienaruszone. Utrzymując ciężar zapadającego się dachu uratowały przed zniszczeniem większość wnętrza świątyni.

Na zdjęciu wnętrze katedry Notre Dame widziane przez drzwi dzień po pożarze.

Zbiórka na naprawienie zniszczeń ruszyła już w noc pożaru. Spotkała się z ogromną mobilizacją darczyńców z całego świata, którzy przekazali na nią kwotę około miliarda euro.

Odbudowa świątyni została połączona z kompleksową renowacją, obejmującą między innymi oczyszczenie ścian. Stała się także przyczynkiem do przeprowadzenia gruntownych badań - rusztowania zbudowane dla konserwatorów posłużyły także naukowcom, którzy dzięki nim mogli zobaczyć wysoko usytuowane rzeźbiarskie i architektoniczne detale z wyjątkowo bliskiej odległości.

Katedrę odbudowywano według średniowiecznych technik budowlanych. Przeprowadzono także badania wskazujące z których regionów Francji wydobyto kamień tworzący oryginalne elementy, dzięki czemu uzupełnienia mogły zostać wykonane z wykorzystaniem materiału pochodzącego z tych samych obszarów.

Chociaż pracom renowacyjnym przyświecał cel pieczołowitego oddania poprzedniego wyglądu świątyni, osoby, które wejdą dzisiaj do niej po raz pierwszy po pięciu latach od jej zamknięcia zauważą pewną zmianę we wnętrzu. Wymienione zostało liturgiczne wyposażenie świątyni. Francuski projektant, Guillaume Bardet, stworzył dla Notre Dame ołtarz, tabernakulum, ambonę, katedrę biskupa, krzesła oraz chrzcielnicę zaprojektowane w nowoczesnym, minimalistycznym stylu. Wprowadzające do przestrzeni średniowiecznego kościoła element współczesności obiekty spotkały się z aprobatą Państwowej Komisji Dziedzictwa i Architektury (CNPA).

W 2019 roku pojawił się bardziej skrajny plan unowocześnienia Notre Dame. Macron rozpisał konkurs na projekt nowej iglicy, tłumacząc to chęcią pozostawienia dla przyszłych pokoleń pamiątki po współpracy i wysiłku dzięki którym naprawione zostały skutki tragedii. Decyzja spotkała się z krytyką, w związku z czym prezydent wycofał się z niej, a iglica została odbudowana wiernie powtarzając projekt Viollet-le-Duca.

Próby uwspółcześnienia świątyni nie zakończyły się jednak na tym. Decyzję nieodbudowywania iglicy Viollet-le-Duca zastąpiła decyzja wymiany witraży jego projektu. Chociaż przetrwały one pożar nienaruszone - jedynie zabrudzone pyłem - według aktualnych planów mają zostać przeniesione do muzeum i zastąpione współczesnymi dziełami. Projekt został odrzucony przez CNPA, a sprzeciwiająca się mu petycja zebrała 147 000 podpisów, jednak mimo protestów jest on kontynuowany. 21 listopada spotkała się komisja, która miała wybrać twórcę nowych witraży. Jego nazwisko jest utrzymywane w tajemnicy.

W formie katedry zapisały się ślady wielu pokoleń, przekształcającej się na przestrzeni wieków wrażliwości, stosunku do przeszłości i dziedzictwa. Złoty kogut, figurka wieńcząca iglicę Viollet-le-Duca uległ zniszczeniu w trakcie pożaru, ocalając jednak swoją zawartość - relikwie korony cierniowej, świętego Dionizego i świętej Genowefy. Przeniesione do następcy kogucika, jego wiernej kopii, znowu wieńczą szczyt iglicy. Tym razem dołączył jednak do nich czwarty element - lista niemal dwóch tysięcy osób, które pracowały przy restauracji katedry.

O odbudowie Notre Dame nie muszą przypominać współczesne reinterpretacje iglicy i witraże - to osiągnięcie, które mówi samo za siebie, może więc pozwolić sobie na skromność.

Tuż po pożarze prezydent Macron obiecał, że prace renowacyjne zakończą się w okresie pięciu lat. Chociaż wielu ekspertów uważało ten okres za przesadni optymistyczny, dzięki hojnym datkom i ciężkiej pracy wielu osób Notre Dame została odbudowana w terminie. Oficjalna inauguracja odbyła się 7 grudnia. Następnego dnia wierni mogli uczestniczyć w pierwszej mszy świętej po otwarciu katedry.

Coraz bliżej otwarcia paryskiej Notre Dame. Macron: "Francja jest wam nieskończenie wdzięczna"

Tak wyglądało wnętrze Notre Dame w 1856 roku narysowane przez nieznanego autora. Zapraszamy do obejrzenia jeszcze kilku zdjęć odbudowanej katedry, wykonanych na kilka dni przed jej ponownym otwarciem.

Katedra Notre Dame, 29 listopada 2024 r.

Część płaskorzeźby znajdującej się przy wejściu, na zewnątrz katedry Notre Dame.

Widok na południową rozetę katedry Notre Dame.

Witraże przetrwały pożar nienaruszone.

Jarmark bożonarodzeniowy wzdłuż brzegów Sekwany w pobliżu katedry Notre Dame przed ceremonią ponownego jej otwarcia.

Trzy nowe dzwony dla Notre Dame, w tym dzwon Igrzysk Olimpijskich Paryż 2024, podczas ceremonii poświęcenia, która odbyła się 7 listopada 2024 r.

Katedra Notre Dame, 29 listopada 2024 r.

Autorką rysu historycznego jest Weronika Pisarska - historyczka sztuki, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego.