Święto Niepodległości w dwudziestoleciu międzywojennym na starych zdjęciach.

Zwolennicy Józefa Piłsudskiego nigdy nie mieli wątpliwości, że 11 listopada należy świętować odzyskanie niepodległości.

11 listopada 1918 r. o godz. 5 w wagonie kolejowym pod Compiegne mocarstwa walczące w Wielkiej Wojnie podpisały zawieszenie broni. Rozejm oznaczał porażkę Niemiec i Austro-Węgier, a wkrótce umeblowanie na nowo Europy. Tego samego dnia Józef Piłsudski podjął pierwszą decyzję rangi międzynarodowej brzemienną w skutki dla państwa.

Jeszcze w nocy z 10 na 11 listopada odwiedziła go delegacja niemieckiej rady żołnierskiej (Soldatenratu), która poprosiła go o gwarancje bezpieczeństwa i umożliwienie swobodnego powrotu do ojczyzny. Rankiem Piłsudski udzielił im takiej gwarancji. Niemieccy żołnierze w ciągu kilku następnych dni wyjechali ze stolicy, wprawdzie uzbrojeni, ale na granicy musieli złożyć broń. Wkrótce Warszawa była wolna.

Na zdjęciu defilada oddziałów artylerii przed trybuną honorową, 1937 r.

Nie brakowało jednak konkurencyjnych dat dla 11 listopada, np. 7 października.

Mało kto dziś pamięta, ale właśnie tego dnia w 1918 r. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego wydała odezwę, w której w zasadzie proklamowała niepodległość. Tyle że Rada Regencyjna, którą tworzyli książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski i hrabia Józef Ostrowski, powstała z woli Niemców, czyli okupanta i zaborcy. Większość Polaków nią pogardzała i nie traktowała jak prawowitej władzy.

Na zdjęciu grupa chłopców ogląda defiladę w Krakowie, 1937 r.

Z kolei 7 listopada to data świętowana przez socjalistów. W nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. czołowy polityk PPS Ignacy Daszyński powołał w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Rząd Daszyńskiego zapowiadał radykalne reformy społeczne: równouprawnienie obywateli, nacjonalizację przemysłu, rozdanie ziemi chłopom, ochronę socjalną robotników oraz bezpłatną oświatę.

Na zdjęciu wielki pochód narodowy w Warszawie, 17 listopada 1918 r.

Narodzinom Niepodległej towarzyszył obywatelski awans kobiet. We własnym państwie zyskały one ten sam status co mężczyźni. Ordynacja z 28 listopada 1918 r. przyznała im prawa wyborcze, co w ówczesnej Europie nie zdarzało się jeszcze często.

Było to zasługą rządzącej przez pierwsze miesiące lewicy, twardo stojącej na stanowisku równouprawnienia kobiet i mężczyzn. W tym środowisku kobiety od dawna funkcjonowały jako pełnoprawne uczestniczki walki i nie sposób było tego nie uszanować po osiągniętym zwycięstwie. Także dlatego, że one same by na to nie pozwoliły.

Na zdjęciu Polki z Zaolzia podczas defilady w Alejach Ujazdowskich w Warszawie, 1938 r.

Na nie więcej niż 25 tys. ludzi szacuje się liczebność powstającego Wojska Polskiego w dniu 11 listopada 1918 r. Na początku stycznia 1919 r. WP liczyło już 110 tys. żołnierzy, natomiast jesienią tego samego roku pod bronią miało się znajdować ok. 600 tys. ludzi. Latem 1920 r. podczas apogeum wojny z bolszewikami liczba żołnierzy dochodziła do miliona.

Na zdjęciu przejazd tankietek TK-3 podczas defilady w Krakowie, 1938 r.

W chwili odzyskiwania niepodległości w Kongresówce obowiązywały marki polskie, w Galicji - korony austriackie, w Wielkopolsce, na Pomorzu i Górnym Śląsku - marki niemieckie, na terenach wschodnich - ruble i emitowane przez Niemców tzw. ostmarki. Złoty został wprowadzony 1 kwietnia 1924 r. wraz z reformą monetarną premiera Władysława Grabskiego, zastąpił markę polską. Przelicznik wyniósł 1,8 mln marki za złotego i 5,18 złotego za dolara.

Na zdjęciu warszawiacy oglądają pokazy taneczne w wykonaniu Kaszubów w strojach ludowych w Warszawie, 1937 r.

W Polsce centralnej w latach 1918-19 pogłowie inwentarza żywego wynosiło zaledwie 30 proc. stanu z 1913 r. Był to efekt rabunkowej gospodarki Rosjan i Niemców. Obszar leżącej odłogiem ziemi rolnej dochodził w tym czasie do 3,5 mln ha, czyli prawie 20 proc. ówczesnej powierzchni kraju.

Na zdjęciu grupa widzów w tym dzieci w strojach ludowych ogląda defiladę w Cieszynie, 1938 r.

Do spontanicznych obchodów Święta Niepodległości doszło już w 1919 r., choć nie 11 listopada, lecz w niedzielę, 9 listopada, gdyż nie chciano świętować w środku tygodnia. W 1920 r. uroczystości były szczególnie huczne (niedziela wypadła wtedy 14 listopada), bo w tym czasie Piłsudski odebrał buławę marszałkowską. Wprawdzie zdominowany przez endecję parlament nie przegłosował jego awansu, ale trzy miesiące po Bitwie Warszawskiej, gdy popularność Piłsudskiego sięgnęła szczytu, nikt się tym nie przejmował.

Na zdjęciu Ignacy Mościcki po zakończonych uroczystościach w Cieszynie, 1938 r.

W następnych latach obchody organizowano co roku, choć Sejm nie uchwalił ustawy nadającej im status święta państwowego. Stało się to dopiero po śmierci Piłsudskiego. W 1937 r. po raz pierwszy 11 listopada obchodzono jako Narodowe Święto Niepodległości. Świętowaniu towarzyszyły zamieszki, a czasem wręcz bitwy uliczne.

Na zdjęciu oddział żeński Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" na defiladzie w Poznaniu, 1934 r.

Prof. Tomasz Nałęcz o Józefie Piłsudskim w listopadzie 1918 r.: "Uważał, że trzeba powściągnąć partyjne ambicje, że Polską nie powinien rządzić ani rząd całkowicie endecki, ani wyłącznie socjalistyczny. Ale był też realistą i doskonale zdawał sobie sprawę, że endecy go nie akceptują, że mogą go tolerować, o ile bezwarunkowo poprze ich władzę. A Piłsudski, choć wiedział, że Narodowa Demokracja cieszy się szerokim poparciem, nie mógł tego zrobić, bo polska lewica byłaby z takim rządem na noże. Kraj pogrążyłby się w wojnie domowej, która zniweczyłaby niepodległość".

Na zdjęciu przybycie marszałka Józefa Piłsudskiego na Pole Mokotowskie w Warszawie, 1928 r.

Endecy początkowo bojkotowali obchody organizowane 11 listopada. Twierdzili, że tego dnia można co najwyżej świętować klęskę Niemiec, i podkreślali, że Piłsudski podczas wojny walczył po ich stronie. 28 czerwca 1929 r., w 10. rocznicę podpisania traktatu wersalskiego, Narodowa Demokracja zorganizowała obchody Święta Niepodległości w Poznaniu. Nie było marszu, a jedynie msza i konferencja, na której głównym mówcą był oczywiście Dmowski, fetowany jak zbawca ojczyzny.

Na zdjęciu trybuna weteranów wojennych i korpusu dyplomatycznego podczas obchodów Święta Niepodległości w Warszawie, 1937 r.

Na zdjęciu oddział obrony przeciwgazowej podczas defilady na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie, 1932 r.

Dr Jan Daniluk: "Ludność polska dominowała na Kaszubach, Kociewiu oraz na południu prowincji. Wielka Wojna wpłynęła częściowo na statystykę (emigracja, straty wojenne), ale jeszcze mocniej na proces zmian społecznych, w tym rozbudzenie świadomości narodowej. Bardzo ważnym czynnikiem identyfikującym było wyznanie".

Na zdjęciu delegacja ludności kaszubskiej w Warszawie, 1937 r.

Na zdjęciu uroczystość przekazania wojsku broni zakupionej za pieniądze zebrane przez uczniów Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie w przeddzień Święta Niepodległości, 1937 r.

Na zdjęciu oddział policji rowerowej podczas obchodów Święta Niepodległości w Warszawie, 1932 r.

Na zdjęciu oddziały kawalerii podczas defilady w Krakowie, 1937 r.