Szlachecka demokracja była naprawdę szkołą życia publicznego. Anarchicznego, chaotycznego, nieskutecznego - ale jednak.

Maciej Janowski - historyk, zajmuje się dziejami Polski i Europy Środkowej w XIX w.

Jaką rolę odegrała szlachta w historii Polski? Trudno o pytanie bardziej kluczowe dla naszych dziejów. Szlachta stanowiła kilka procent ogółu ludności: obliczenia różnych badaczy są odmienne, ale panuje zgoda, że w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej odsetek szlachty w społeczeństwie należał do najwyższych w Europie. Choć szlachta jako odrębny stan od dawna nie istnieje, jej dziedzictwo, często skarykaturyzowane, pozostaje w jakiś pośredni sposób widoczne w polskiej kulturze.

icon/Bell Czytaj ten tekst i setki innych dzięki prenumeracie
Wybierz prenumeratę, by czytać to, co Cię ciekawi
Wyborcza.pl to zawsze sprawdzone informacje, szczere wywiady, zaskakujące reportaże i porady ekspertów w sprawach, którymi żyjemy na co dzień. Do tego magazyny o książkach, historii i teksty z mediów europejskich. 
 
Monika Tutak-Goll poleca
Podobne artykuły
Więcej
    Komentarze
    Może warto popatrzeć na rzeczywistą historię, a nie na to czego uczymy się w szkołach? Licząca niecałe półtora miliona ludzi Szwecja napada na jedenastomilionową Polskę i rozwala ją dokumentnie. Sto lat potrzeba na odbudowę do stanu sprzed tej wojny. Oczywiście Szwecja walczy nie sama. Po jej stronie walczą wojska najemne, bo Szwedzi mieli na to pieniądze. Po jej stronie walczą wojska polskie, bo mają na to ochotę i przecież demokratycznie chcą Karola Gustawa na króla Polski. A przedtem i potem? Z Turcją walczymy przez dwieście lat o Mołdawię, ale mam nieodparte wrażenie, że Mołdawianie woleli Turków, bo ci zapewniali rozwój gospodarczy.
    A co do doli chłopa. Szukając swoich chłopskich przodków na Górnym Śląsku byłem w stanie dotrzeć do 1691 r. (data ślubu). Wtedy był austriacki. W pruskim dane były jaszcze bardziej precyzyjne. A powszechne szkolnictwo na tych terenach zostało wprowadzone w 1765 r. Proszę porównać z 23% analfabetów w Polsce po drugiej wojnie światowej. Ciekawe, jak daleko będę mógł się cofnąć, szukając chłopskich przodków z Podkarpacia.
    A gospodarka w Polsce szlacheckiej? Spuśćmy na to zasłonę milczenia. Kto budował miasta i fabryki w Królestwie Polskim? Szlachta, czy może jednak trzeba było sprowadzać fachowców z Niemiec, Francji i innych państw Zachodu? Przykro mi, ale nie widzę żadnych pozytywów w tej warstwie społecznej. Były jednostki, przed którymi chylę czoła. Ale ci pojedynczy ludzie to nie cała warstwa społeczna.
    @prostaczek
    <<< Proszę porównać z 23% analfabetów w Polsce po drugiej wojnie światowej. >>

    Gwoli ścisłości, najprawdopodobniej było mniej niż 15%.
    Pozdrawiam
    już oceniałe(a)ś
    2
    3
    @prostaczek

    Taki drobiazg o którym nie uczą w szkole. Po pierwsze armia szwedzka to była armia złożona głownie z Niemców, weteranów Wojny Trzydziestoletniej. Nie tyle zaciężni co nie mający się gdzie podziać i co ze sobą zrobić wygnańcy ze spustoszonej straszliwie Rzeszy. Dwa, król szwedzki wkroczył do Polski ogłaszając iż nie prowadzi wojny z Rzecząpospolitą, a tylko z Janem II Kazimierzem nie cieszącym się delikatnie mówiąc szacunkiem współczesnych i że to sprawa wyłącznie między krewnymi. Szlachcie zaproponował neutralność i nietykalność majątków oraz zachowanie przywilejów, a także po rozprawieniu się Janem Kazimierzem doprowadzenie do zwycięskiego końca wojny z Moskwą (bo o tym że się toczyła równolegle ciężka i krwawa to waszmość chyba wiesz?). Mołdawią przestrzeliłeś kompletnie, to była zupełnie inna sytuacja, tak samo jak i w reszcie spraw. Operujesz stereotypami, które już dawno upadły w poważnym dyskursie historyków.
    już oceniałe(a)ś
    1
    3
    @kapitan.kirk

    I to głównie wśród starszego pokolenia, bo młodsze zostało w całości objęte obowiązkiem szkolnym.
    już oceniałe(a)ś
    0
    2
    "Niewykluczone, że bez tradycji szlacheckiej polska idea narodowa byłaby bardziej nietolerancyjna, zamknięta na różnorodność, niż jest obecnie. "

    Jeszcze bardziej? Nie da się...
    @bloop

    Zapraszam do Rosji.
    już oceniałe(a)ś
    1
    0
    <<< Lipiński ubolewał nad brakiem ukraińskiej szlachty, bo istnienie tej warstwy jest cechą normalnego rozwoju europejskiego narodu. >>>

    Ależ szlachta rusińska jak najbardziej istniała i, co więcej, była jedną z kluczowych warstw rządzących rzeczpospolitą. Tyle że po prostu szybko się spolonizowała w sensie kulturowym...
    @kapitan.kirk
    I to było jedną z przyczyn upadku Rzeczpospolitej. Wynarodowienie i przechrzczenie się na katolicyzm elit mniejszości narodowych. Mało kto dziś pamięta, że Polacy w Rzeczpospolitej byli największą ale także mniejszością. Większości nie było. Ale w pewnym momencie zaczęli się jak ta większość zachowywać co doprowadziło do rozpadu państwa. Gdy do naturalnych niechęci wynikających z różnic narodowościowych doszły religijne oraz społeczne i ekonomiczne Rzeczpospolita stała się beczką prochu, do której wystarczyło przyłożyć lont. W Polsce takim podpalaczem okazał się kościół katolicki i wykonawca jego woli Zygmunt III Waza, który był pierwszym królem, który złamał przesięgę koronacyjną przestrzegania praw mniejszości.
    już oceniałe(a)ś
    9
    1
    Polskę zgubili jezuici.
    @bloop
    pomyłkowo cię +.Jezuici to była najbardziej postępowa sekta w religii.Odłam.Szkoda że to oni się określili szlachtą kościoła.Bowiem przez to wyszło tak jak KACZYŃSKIEMU WKRÓTCE SIĘ PRZYTRAFI A w innych krajach np.Husjnowi,Kadafiemu,Stalinowi.
    Rozmawialem z dezerterem z Verchmachtu ,otóż jego ocena przegranej przez HITLERA to była powszechna zdrada,jego ideałów.i to tam wysoko w samym dowództwie.Dezerter był szeregowym kierowcą ciężarówki w wojsku..
    już oceniałe(a)ś
    1
    2
    @gabrys
    Otóż należałoby nowym ,młodym i głupim Narodowcom przypomnieć o masowych dezercjach z wojska.
    już oceniałe(a)ś
    2
    0
    @bloop
    A znaleźli redemptoryści.
    już oceniałe(a)ś
    1
    0
    "Naród bez szlachty to jak Sancho Pansa bez Don Kichota" pod warunkiem że to ja jestem szlachta a nawet lepiej magnat.
    @gabrys
    Naród bez Sancza Pansy też nie ma sensu. To działa w obie strony.
    już oceniałe(a)ś
    0
    1
    @gabrys
    Sancho Pansa dałby sobie radę bez tego przygłupa.
    już oceniałe(a)ś
    2
    0
    Światli ludzie tak jak i narody uczą się na własnych błędach. Zachowują otwartość i działają wyciągając najlepsze wnioski. Zamiast skrajnie negatywnie czy trochę pozytywnie oceniać rolę szlachty lepiej zauważyć, że miała ona większe niż w innych krajach znaczenie i w jakimś stopniu w każdym z nas tkwi trochę szlacheckiego ducha a w końcu skupić się na tym w jaki sposób i co można z tego wykorzystać najlepiej do rozwoju społecznego w Polce teraz.
    Artykuł jest ciekawy, ponieważ wskazuje dość obiektywnie na drugą stronę. Tak powinniśmy patrzeć na historię, unikając tak modnych ostatnio jednoznacznych "biało/czerwonych" ocen. Zaś dyskurs historyczny lepiej dla nas, żeby szedł w kierunku : jak możemy dokonać transformacji teraz wykorzystując to jacy byliśmy kiedyś. Nie staniemy się nagle Niemcami, Szwajcarami czy Szwedami ale możemy się stać z czasem lepszymi mieszkańcami tej pięknej ziemi na której przyszło nam żyć.
    już oceniałe(a)ś
    2
    0
    Już sam podział na szlachtę i innych był złem. Kropka.
    już oceniałe(a)ś
    4
    2
    "Czy szlachta zgubiła Polskę?"
    Odpowiem przewrotnie - ależ skąd! Światła, szlachecka myśl polityczna została zneutralizowana i zdominowana przez idee chłopskie i mieszczańskie, wspierane przez duchowieństwo. To właśnie te stany miały największy wpływ na upadek Rzeczpospolitej a nie obwiniana o wszystko szlachta!
    @anty.ekolog
    Człowieku zastanów się nad logiką w tej wypowiedzi.Gdyby była tak dobra i potrzebna w rozwoju szlachta ,potrzebna ,użyteczna społecznie to by nie musiała upadać.Wyczarterowanym samolotami tuż przed wybuchem bo w LIPCU 1939 wywieźli swoje skarby oraz rodziny i dzieci .Oczywiście że były jednostki wybitne wśród POLSKIEJ szlachty w przeszłości, były jednostki wybitne wśród Polskich księży także i wybitne w kościele dzieci szlachty ubogiej .Ja znam takie myślenie dotknęło mię to w latach 80 ubiegłego wieku że uważałem że wszystko co osiągnęliśmy i to co mamy to dzięki szlachcie i że to ona była opiniotwórcza i utrzymywała pamięć o POLSCE.ALE wyleczyłem się z tej dolegliwości ,i wiem że w naszym rozwoju szlachta była tylko epizodem , sprzedawczyki i ziemiaństwo także było tylko epizodem i tu Ci wskazuję kierunek
    już oceniałe(a)ś
    3
    1