Mój dziadek - zwyczajny niezwyczajny nauczyciel. Przez pół wieku nie wiedzieliśmy, co się z nim stało w 1939 roku

***

Urodził się 22 lutego 1892 r. w Warszawie w rodzinie kupca, który zajął się handlem po utracie majątku w powstaniu styczniowym. W 1912 r. ukończył Warszawskie Kursy Pedagogiczne (późniejsze Seminarium Nauczycielskie) i rozpoczął pracę w szkołach i Domu Wychowawczym przy ul. Nowogrodzkiej 75. Już wówczas doceniono jego zdolności pedagogiczne i organizacyjne. Od zawsze interesował się geografią i przyrodą. Z opowieści rodzinnych wiem, że gdziekolwiek mieszkał, organizował dla siebie i szóstki swoich dzieci wypady krajoznawcze.

W 1912 r. został członkiem Polskiego Towarzystwa Turystycznego i tam poznał przyszłą żonę Serafinę Sawicką. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał z rodziną z Warszawy, by w Wołkowysku w obwodzie brzeskim podjąć pracę w gimnazjum żeńskim. Uczył tam w języku polskim biologii oraz literatury polskiej.

W 1917 r. wrócił do Warszawy do pracy w Seminarium Nauczycielskim przy ul. Złotej 30. Studiował w Wolnej Wszechnicy Polskiej, prowadził też trzymiesięczny kurs metodyczny dla kandydatów na nauczycieli. Na początku 1918 r. zamieszkał z rodziną w Grójcu koło Warszawy, gdzie podjął pracę w męskiej czteroklasowej szkole powiatowej. Uczył geografii, przyrody i fizyki. Założył też drużynę harcerską i organizował wycieczki. Przed zakończeniem wojny prowadził dla nauczycieli szkół okręgu grójeckiego kursy wakacyjne. Był także współorganizatorem kompletów gimnazjalnych dla dziewcząt, z których powstała Żeńska Czteroklasowa Szkoła Powiatowa.

Jako członek grójeckiego oddziału PTTK opracował i wydał broszurę „Grójec. W 500-letnią rocznicę wyniesienia do godności miasta”, pierwszą publikację dotyczącą historii miasta, mającą służyć rozbudzeniu pasji krajoznawczych. 11 listopada 1918 r. brał udział w rozbrajaniu Niemców w Grójcu, co poparte zostało stosownym zaświadczeniem burmistrza. W 1920 r. krótko kierował grójeckim Kołem Polskiej Macierzy Szkolnej, w którym prowadzono działalność oświatową, czytelnictwo oraz kursy dla analfabetów. W 1920 r. dziadek rozpoczął pracę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Siennicy koło Mińska Mazowieckiego. Własnym sumptem opublikował artykuł „O pamiątkach naszego powiatu oraz Siennica na Mazowszu”. W opinii, którą otrzymał na zakończenie pracy, podkreślono jego wielkie zamiłowanie do zawodu nauczycielskiego, a także to, że „wybitne zdolności bardzo korzystnie zaznaczyły się w rozwoju umysłowym i pogłębieniu wiadomości uczniów”.

***

W 1922 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego mianowało go inspektorem szkolnym w Ostrowi Mazowieckiej, a następnie w Wysokiem Mazowieckiem. W tym czasie został delegowany do Włoch, by we Florencji zapoznać się z Wystawą Pomocy Naukowych i przy okazji poznać system szkolnictwa publicznego. Z tej podróży dziadek wrócił z reprodukcją „Madonny” Rafaela. Oprawiona wisiała najpierw w domu babci, potem mojej mamy i przypominała tamte czasy. 23 listopada 1925 r. przed komisją kuratorium zdał egzamin na stanowisko I kategorii służby w dziale administracji szkolnej. W tym samym roku minister mianował go inspektorem szkolnym w Sandomierzu. Tam intensywnie pracował nad rozwojem oświaty i szkolnictwa, inicjował budowę szkół. (...) Z jego inicjatywy w 1926 r. przy ZNP założono Muzeum Podręczników Szkolnych.

W 1934 r. został podinspektorem oświaty w Nowogródku na Wileńszczyźnie, a rok później inspektorem w Wilejce. Dużo energii poświęcił zakładaniu szkół, likwidacji analfabetyzmu w szeregach wojskowych oraz współpracy ze Związkiem Strzeleckim „Strzelec” i Korpusem Ochrony Pogranicza. W 1936 r. został mianowany zastępcą prezesa Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla Nauczycieli Szkół Powszechnych Obwodu Wileńskiego i Mołodeckiego.

Po wybuchu II wojny światowej 17 września 1939 r. Sowieci wkroczyli na teren Polski. Miesiąc później, 19 października, NKWD aresztowało dziadka i osadziło w więzieniu w Wilejce, gdzie był torturowany. Przebywał tam do 4 maja 1940 r., a następnie został przeniesiony do Mińska Białoruskiego. Kiedy żona Serafina pojechała tam z paczką żywnościową i zmianą bielizny, nie zastała już męża.

Co się z nim stało, nie było wiadomo aż do 1992 r. Wówczas to opublikowane zostały za sprawą prezydenta Borysa Jelcyna informacje o losach deportowanych Polaków. Wacław Skarbimir Laskowski został wywieziony do łagru Mariańskiego koło Nowosybirska i tam zakończył życie.

***

Zasługi dziadka dla społeczności regionu grójeckiego zostały docenione przez tamtejsze władze. Uchwałą Rady Miasta Grójca z 20 kwietnia 2009 r. nadano Miejsko-Gminnej Bibliotece Publicznej imię Wacława Skarbimira Laskowskiego.

Kiedy piszę te słowa, nie ma już wśród nas żadnego z jego dzieci. Jednak zawsze wspominały ojca jako ciepłego człowieka, który wychowywał ich na prawych obywateli, uczył kultury bycia, miłości do kraju i przyrody. Organizował wycieczki piesze i bryczką po okolicach miejscowości, w których mieszkali. Sam też chciał poznawać te tereny, penetrując lokalne cmentarze, archiwa parafialne, zabytki. Wśród zachowanych pamiątek znajdują się listy zbiorowe nauczycieli, uczestników kursów metodyczno-pedagogicznych, w których kursanci podkreślają wiedzę metodyczną, pracowitość i prawość ich mentora. (...)

Myślę, że Wacław Laskowski nie był tuzinkową postacią, a jego zasługi dla odbudowy porozbiorowej niepodległej Polski były istotne. Kierował się bowiem maksymą: „Takie Rzeczypospolite będą, jakie ich młodzieży chowanie”. Dlatego zasługuje na pamięć.