Roger Waters w Warszawie. "The Wall" (prawie) bez tajemnic

"The Wall" narodziło się z osobistych doświadczeń młodego Watersa wychowywanego przez samotną matkę. Jego ojciec zginął na froncie II wojny światowej, gdy chłopiec miał kilka miesięcy. Płyta odwołuje się też do historii pierwszego lidera grupy Syda Barretta - gwiazdora, który popadł w obłęd i na całe dekady ukrył się przed dawną sławą w rodzinnym Cambridge.

Na zdjęciu Pink Floyd w 1967 r.: Roger Waters, Nick Mason, Syd Barrett i Richard Wright.

Bezpośrednim impulsem do napisania historii o sfrustrowanym artyście, który odgradza się murem od publiczności i całego świata, było wydarzenie podczas koncertu w Montrealu latem 1977 roku. Wkurzony Waters splunął wtedy w twarz jakiemuś przesadnie entuzjastycznemu fanowi z pierwszego rzędu. Ale kiedy tak naprawdę ta frustracja zaczęła przyjmować formę znanego wszystkim albumu i widowiska? Po jednym z występów na trasie Roger dla żartów zamarkował za kulisami bójkę z menedżerem grupy Steve'em O'Rourkiem. Jeden niefortunny zamach i trzeba było zawieźć go na ostry dyżur z poważnym rozcięciem nogi. W samochodzie, który prowadził kanadyjski producent nagrań Bob Ezrin, było też kilka innych osób. W pewnym momencie Roger zaczął opowiadać im o swoim poczuciu alienacji i pragnieniu odgrodzenia się murem od fanów. "Kapitalny pomysł, dlaczego nie zrobisz z tego płyty?" - zapytał któryś z pasażerów, nie zdając sobie sprawy, że w ten sposób podsuwa muzykowi konkretny pomysł na skanalizowanie targających nim emocji.

Ogromną rolę w stworzeniu legendy "The Wall" odegrała plastyczna oprawa płyty, promujących ją koncertów i zrealizowanego na jej podstawie filmu. Za tę stronę projektu odpowiadał Gerald Scarfe, głośny karykaturzysta i autor awangardowych filmów animowanych. To nie była jego pierwsza współpraca z Pink Floyd. Znał się z grupą od 1973 roku i pomagał jej tworzyć wizualizacje przy okazji albumów "Wish You Were Here" oraz "Animals". Na pomysł skorzystania z jego usług wpadł w 1973 roku perkusista grupy Nick Mason. Widział on w BBC animowany film Scarfe'a "Long Drawn Out Trip", w którym można było zobaczyć między innymi odrealnioną i ewidentnie naćpaną Myszkę Miki. Gdy Mason namówił kolegów z grupy, żeby obejrzeli to dzieło, muzycy byli pod wrażeniem. - Ten człowiek jest zdrowo rąbnięty - skomentował film Waters. - Musimy zaprosić go do współpracy.

Głównym bohaterem "The Wall" jest muzyk o imieniu Pink. Początkowa koncepcja płyty w ogóle nie uwzględniała takiej postaci. Waters wymyślił sobie dwójkę bohaterów Punch i Judy, nazwanych tak od pary małżonków występującej w starych angielskich teatrzykach kukiełkowych. Scarfe pracował nad tą koncepcją ponad dwa miesiące, gdy lider Pink Floyd zaskoczył go kompletną zmianą koncepcji. - To nie był kaprys. Ten pomysł narastał we mnie stopniowo, miałem go gdzieś w tyle głowy - zapewnia dziś Waters.

Na koncertach promujących "The Wall" ożywał cały zastęp karykaturalnych postaci umieszczonych przez Scarfe'a na okładce płyty. Były tam między innymi groteskowe i przerażające zarazem postaci Matki, Nauczyciela i Żony - trzech ważnych osób w życiu Pinka. Ich obecność na scenie była ogromnym wyzwaniem dla ekipy technicznej pracującej przy koncertach. - Skala przedsięwzięcia była porażająca. Już samo zabudowanie sceny murem w trakcie koncertu było ogromnym wyzwaniem. Moje nadmuchiwane lalki miały 10 metrów wysokości. Sam nie wiem, jak my to wszystko zmieściliśmy na jednej scenie - wspomina Scarfe.

Konstrukcja lalek pojawiających się na scenie była bardzo skomplikowana. Pomalowano je na jaskrawe kolory, a w oczach umieszczono specjalne reflektory szperacze, tak aby mogły sugestywnie przeczesywać całą publiczność. Każda z nich przypominała gigantyczny balon z umieszczonymi wewnątrz wentylatorami, które cały czas pompowały powietrze, aby każda z lalek była odpowiednio sztywna i nadęta. Strumień powietrza i stopień napompowania lalki umożliwiały ekipie technicznej - co prawda w ograniczonym stopniu - także kontrolę nad ich ruchami.

W oryginalnej wersji widowiska koncert otwierał "zespół zastępczy" - grupa udających Pink Floyd anonimowych muzyków z twarzami ukrytymi pod maskami członków formacji. Publiczność przekonana, że na scenie pojawili się prawdziwi Floydzi, zrywała się z miejsc i zaczynała bić brawo, aby dopiero po chwili zorientować się, że padła ofiarą mistyfikacji. Mało kto wie, że po głowie Watersa chodziła wówczas jeszcze dalej posunięta prowokacja. Roger marzył, aby zatrudnić fałszywych Floydów na cały etat. Zespół miałby grać wszystkie koncerty, a on sam mógłby w tym czasie wylegiwać się na plaży albo grać w golfa.

Na zdjęciu koncert Watersa w Łodzi w 2011 r.

Mimo ogromnego rozmachu realizacyjnego i ambitnej treści "The Wall" pozostawało dziełem rockowym, więc i towarzyszące płycie koncerty musiały przypominać koncerty. To wiązało się z problemem, jak zakończyć całe widowisko. - Nie mogliśmy już po wszystkim wyjść na scenę i powiedzieć: "Dziękujemy, a teraz na bis zagramy wam 'Money'". To by zupełnie nie pasowało - mówił Waters. Ostatecznie stanęło na tym, że materiał z płyty tworzyć będzie zamkniętą całość, po której nie zabrzmi już żadna inna muzyka. To jednak nie rozwiązało kwestii odpowiednio efektownego zakończenia. Przez moment rozważany był projekt, aby cały show kończył się upadkiem muru, zza którego w świetle jednego punktowego reflektora ukaże się cokół ze stojącym na nim nagim Rogerem. - W sumie dobry pomysł, ale chyba trochę zbyt śmiały. Nie zniósłbym pokazywania się widzom nago. Zwłaszcza tych wszystkich pomarszczonych partii ciała - mówi Waters.

Na zdjęciu Waters na koncercie w Łodzi w 2011 r.

Największym hitem z "The Wall" jest słynny utwór "Another Brick In The Wall Part 2". Mało kto wie, że teledysk do tej piosenki powstał w wariackich warunkach w ciągu zaledwie kilkudziesięciu godzin. - Roger zadzwonił do mnie i oznajmił, że singiel wszedł na pierwsze miejsce listy przebojów. Zapytał, czy w związku z tym mógłbym przygotować jakiś teledysk, który towarzyszyłby piosence - wspomina Scarfe. Zaskoczony filmowiec naprędce nakręcił sceny z dziećmi śpiewającymi słynny refren "We don't need no education" oraz maszerującymi w rytm piosenki, po czym pomontował te ujęcia z sekwencjami animowanymi przygotowanymi na potrzeby koncertowych wizualizacji. Ten na szybko sklecony materiał stał się wizytówką "The Wall" - nie od dziś wiadomo, że prowizorka czasami okazuje się najtrwalsza.

"The Wall" to ostatni moment w historii Pink Floyd, gdy tak naprawdę można mówić o istnieniu zespołu. Już od kilku lat grupa realizowała głównie wizje artystyczne Watersa. Tym razem dominacja muzyka stała się tak oczywista, że reszta formacji wyraźnie znalazła się na drugim planie. Pierwszy z zespołu jeszcze w trakcie nagrywania "The Wall" wyleciał klawiszowiec Rick Wright. Wrócił jednak do składu już jako muzyk sesyjny na koncerty promujące płytę. Co zabawne, w ten sposób okazał się jedynym Floydem, który zarobił na tej trasie - zgodnie z kontraktem musiał za każdy występ otrzymać konkretną pensję. Tymczasem trzej pozostali muzycy jako wciąż oficjalni członkowie grupy wzięli na siebie finansowe straty, jakie w nieunikniony sposób przyniosła rozbuchana produkcja "The Wall".

"The Wall" miało być protestem Watersa przeciw rosnącej komercjalizacji i gigantomanii muzyki rockowej. Dlatego muzyk kategorycznie domagał się, aby oryginalna trasa koncertowa promująca płytę odbywała się wyłącznie w salach koncertowych. - Żadnych stadionów - ucinał Roger, gdy menadżerowie podsuwali mu sugestie jak z tego kosztownego widowiska wycisnąć jakiś zysk. Dlaczego więc po trzech dekadach muzyk przeprosił się ze stadionowymi koncertami? Nie tak dawno grał przecież "The Wall" w halach. Także u nas, w łódzkiej Atlas Arenie. Sam zainteresowany twierdzi, że pchnęła go to tego współczesna technologia. - Zmieniłem dziś zdanie. Wielkie koncerty na otwartym powietrzu są niezwykle poruszające i nie ma złych miejsc, aby je oglądać. Teraz mamy do dyspozycji lepszą technologię. Na przykład ekran, który ma 140 metrów długości. Kiedy przygotowywaliśmy się do trasy, uruchomiliśmy niektóre elementy spektaklu, a ja usiadłem na stadionie daleko na trybunach. Wtedy zrozumiałem, dlaczego mimo takich przestrzeni ludzie czują tę muzykę i te emocje.