Co trzeba zrobić po śmierci bliskiego - krok po kroku

Karta zgonu wydawana jest bezpłatnie w jednym egzemplarzu, i jest podstawą do wystawienia aktu zgonu w Urzędzie Stanu Cywilnego (USC). Ponieważ jest to ważny dokument, warto go skserować. Jeżeli istnieje konieczność przeprowadzenia sekcji zwłok, ciało zostaje przetransportowane do Zakładu Medycyny Sądowej. Po przeprowadzeniu sekcji, co może potrwać kilka dni, Zakład wystawi kartę zgonu na podstawie dokumentu tożsamości osoby zmarłej (zawierającego numer PESEL tj. dowód osobisty, prawo jazdy, paszport) oraz po przedłożeniu zezwolenia prokuratury na odbiór zwłok. Szczegółowe warunki odbioru karty zgonu i odbioru zwłok oraz uiszczenia opłat za ich przechowanie ustalają poszczególne zakłady. Informacje na ten temat najlepiej uzyskać po dowiedzeniu się o konieczności przeprowadzenia sekcji zwłok.

Mając kartę zgonu, należy skontaktować się z zakładem pogrzebowym, który przewiezie ciało do kostnicy (miejskiej albo własnej).

Akt zgonu

Akt sporządza Urząd Stanu Cywilnego właściwy dla miejsca, w którym nastąpiła śmierć w oparciu o kartę zgonu wystawioną przez lekarza. Zezwolenie prokuratora na pochowanie zwłok jest potrzebne w przypadkach śmierci nagłej (np. wypadek) bez obecności lekarza (w domu) lub bez możliwości ustalenia przyczyny zgonu. Prokurator sporządza oddzielne pismo lub umieszcza stosowną adnotację w karcie zgonu. Zgon należy zgłosić w Urzędzie Stanu Cywilnego w ciągu trzech dni od śmierci. Gdy nastąpił wskutek choroby zakaźnej zgłoszenie powinno nastąpić w ciągu 24 godzin od śmierci.

Do zgłoszenia zgonu obowiązani są w kolejności:

- małżonek lub dzieci zmarłego,

- najbliżsi krewni lub powinowaci,

- osoby mieszkające w lokalu, w którym nastąpił zgon,

- osoby, które były obecne przy zgonie lub naocznie się o nim przekonały,

- administrator domu, w którym nastąpił zgon.

W sytuacji, gdy zgon nastąpił w szpitalu lub w innym zakładzie - np. hospicjum, domy pomocy społecznej - do zgłoszenia zobowiązana jest placówka. Należy sprawdzić, czy obowiązek ten został wykonany. Do sporządzenia aktu zgonu można upoważnić zakład pogrzebowy. Oprócz karty zgonu do uzyskania aktu zgonu konieczne jest przedstawienie dowodu osobistego zmarłego.

Na życzenie dowód osobisty zmarłego po unieważnieniu (odcięciu narożnika dokumentu) można zachować.

W przypadku braku dowodu osobistego zmarłego osoba sporządzająca akt składa w USC stosowne oświadczenie zawierające dane zmarłego.

Do zgłoszenia śmierci i uzyskania aktu zgonu potrzebne są:

- karta zgonu wystawiona przez lekarza stwierdzającego zgon,

- dowód osobisty osoby zmarłej, dotyczy to też sytuacji śmierci dziecka, któremu wyrobiony został już dowód osobisty,

- odpis aktu urodzenia (po śmierci dziecka, gdy nie posiada jeszcze dowodu osobistego).

Skrócony odpis aktu zgonu wydawany jest bezpłatnie w trzech egzemplarzach - Oddzielny wniosek jest potrzebny jedynie przy ubieganiu się o kolejne odpisy w następnych dniach, a nie w chwili sporządzania aktu

Należy w nim podać, do czego jest nam potrzebny odpis oraz czy odbierzemy go w tym samym urzędzie, czy w innym, np. właściwym dla naszego miejsca zamieszkania. Kolejne odpisy wydawane są za opłatą - 22 zł za odpis skrócony, 33 zł za odpis zupełny. Odpisy zupełne potrzebne są jedynie na życzenie sądu, notariusza lub innego organu czy urzędu.

Jeśli do zgonu doszło za granicą i nie został on tam zarejestrowany, można zarejestrować go w Polsce.

Uwaga! Należy sprawdzać, czy dane w karcie zgonu, akcie zgonu oraz odpisach są zgodne z prawdą.

Urząd Stanu Cywilnego wydaje nieodpłatnie trzy odpisy skrócone aktu zgonu. Kolejne odpisy wydawane są za opłatą.

Odpis aktu zgonu jest potrzebny m.in. do załatwienia formalności pogrzebowych oraz postępowania spadkowego. W praktyce jeden odpis pozostawia się w zakładzie pogrzebowym, celem rozliczenia zasiłku pogrzebowego w ZUS. Niektóre kancelarie cmentarne zachowują jeden odpis. Kolejny bywa potrzebny w przypadku kremacji.

Pogrzeb i zasiłek pogrzebowy

Formalności związane z pogrzebem i wypłatą zasiłku pogrzebowego z zasady załatwiane są przez zakład pogrzebowy. Przy organizacji pogrzebu podpisuje się odpowiednie upoważnienie. Należy ustalić z pracownikiem zakładu datę, miejsce pochówku, szczegóły nabożeństwa żałobnego, wybór trumny.

Zakład pogrzebowy zwykle wymaga:

- karty zgonu,

- dowodu osobistego osoby zmarłej,

- zaświadczenia z zakładu pracy o zatrudnieniu (potrzebny jest NIP i PESEL zmarłego) lub ostatniego odcinka renty lub emerytury.

Jeśli spraw nie załatwia zakład pogrzebowy, do zgodnego z meldunkiem osoby zmarłej oddziału ZUS/KRUS należy zanieść następujące dokumenty i tam je rozliczyć:

- wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego

- skrócony odpis aktu zgonu,

- oryginały rachunków poniesionych kosztów pogrzebu (warto je skserować i zachować kopie),

- dokumenty świadczące o pokrewieństwie lub powinowactwie (skrócone odpisy aktów urodzenia, małżeństwa i zgonu lub dowody osobiste),

- zaświadczenie płatnika składek (czyli najczęściej pracodawcy), jeśli nasz bliski w dniu śmierci podlegał ubezpieczeniu rentowemu. Od 1 marca 2011 roku wysokość zasiłku pogrzebowego to 4 tys. zł.

Wniosek należy złożyć w ciągu 12 miesięcy od dnia śmierci.

Renta

Jeśli osoba zmarła w ciągu ostatnich 10 lat pracowała przez co najmniej 5 lat, to dzieciom, żonie i rodzicom może przysługiwać renta z ZUS. Należy wypełnić formularz ZUS Rp-2 wraz z załącznikiem ZUS Rp-2a i złożyć w oddziale właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby wnioskującej. Kwestię rent reguluje ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. W zależności od liczby uprawnionych osób renta wynosi od 85 proc. świadczenia, które przysługiwało zmarłemu przy jednej osobie, 90 proc. przy dwóch, do 95 proc. przy trzech i większej liczbie osób.

Odprawa pośmiertna

Odprawa pośmiertna jest jednorazowo wypłaconym świadczeniem przysługującym bliskim zmarłego pracownika. Podstawą jest czas śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy. Jeżeli zmarły przebywał na urlopie bezpłatnym, czy nie świadczył pracy z uwagi na stan zdrowia, świadczenie również przysługuje. Zobowiązanym do wypłaty jest pracodawca.

Przyczyny, czas i miejsce śmierci pracownika nie mają znaczenia dla powstania uprawnienia do odprawy. Nie muszą mieć one związku z wykonywana pracą.

Pracodawca zobowiązany jest sam ustalić krąg osób uprawnionych do nabycia odprawy. Do świadczenia upoważniony jest w pierwszej kolejności małżonek zmarłego, który musi pozostawać w związku małżeńskim w chwili śmierci. Oprócz małżonka uprawnieni są członkowie rodziny zmarłego uprawnieni do renty rodzinnej na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czyli:

- dzieci własne, drugiego małżonka, przysposobione (adoptowane) - do ukończenia 16 lat, a jeżeli kontynuują naukę, to do jej ukończenia, ale nie dłużej niż do 25 roku życia, bez względu na wiek, gdy są całkowicie niezdolne do pracy;

- przyjętym na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnukom, rodzeństwu i innym dzieciom, także w ramach rodziny zastępczej, o ile nastąpiło to co najmniej na rok przed śmiercią pracownika, chyba że śmierć była następstwem wypadku przy pracy a w/w osoby nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, albo gdy zmarły pracownik lub jego małżonek był ich prawnym opiekunem,

- rodzicom, macosze i ojczymowi, jeżeli są niezdolni do pracy, lub ukończyły 50 lat albo wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków, rodzeństwa uprawnionych do renty po zmarłym, jeżeli pracownik bezpośrednio przed śmiercią przyznał się do ich utrzymania,

- osobie przysposabiającej jeżeli jest niezdolna do pracy, lub ukończyła 50 lat albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków, rodzeństwa uprawnionych do renty po zmarłym, jeżeli pracownik bezpośrednio przed śmiercią przyznał się do jej utrzymania.

Jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a kwota wypłaconego przez ubezpieczyciela z tego tytułu świadczenia nie jest niższa od odprawy w/w uprawnieni nie nabywają prawa do odprawy pośmiertnej. Jeżeli odszkodowanie byłoby niższe pracodawca ma obowiązek pokryć różnicę pomiędzy świadczeniami.

Odprawa pośmiertna w zależności od stażu pracy wyniesie równowartość miesięcznego wynagrodzenia (przy pracy krótszej niż 10 lat u pracodawcy), trzymiesięcznego (przy pracy co najmniej 10-letniej) albo sześciomiesięcznego (przy ponad 15 latach pracy). Oprócz tego pracodawca wypłaci zaległe wynagrodzenie lub ekwiwalent za urlop wypoczynkowy.

Odprawa pośmiertna przysługuje rodzinie zmarłego, który w chwili śmierci pozostawał w stosunku pracy, ewentualnie pobierał zasiłek z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby. Odprawę pośmiertną dzieli się w równych częściach pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny. W sytuacji, gdy upoważniona jest tylko jedna osoba (np. małżonek), przysługuje jej zgodnie z prawem połowa kwoty.

Wypłacenie tzw. zasiłku losowego zależy od pracodawcy. Jeżeli w zakładzie pracy będzie go uwzględniał regulamin wynagrodzeń bądź inny wewnętrzny akt, to pracodawca powinien go wypłacić.

Urlop okolicznościowy

Na czas formalności związanych z pochówkiem pracownikowi przysługuje urlop okolicznościowy - należy złożyć wniosek u pracodawcy. Wymiar urlopu zależy od stopnia pokrewieństwa:

- dwa dni przysługują po śmierci małżonka, dziecka, rodzica, ojczyma, macochy;

- jeden dzień przysługuje po śmierci rodzeństwa, babci, dziadka lub innej osoby pozostającej na naszym utrzymaniu lub pod bezpośrednią opieką.

Jest to dodatkowy urlop, nie wliczany do urlopu wypoczynkowego.

Nabycie albo odrzucenie spadku

Z chwilą śmierci następuje tzw. otwarcie spadku. Z tą chwilą spadkobiercy - ustawowi lub testamentowi nabywają spadek po zmarłym. Po pogrzebie należy przeprowadzić przed sądem postępowanie spadkowe lub sporządzić u notariusza akt poświadczenia dziedziczenia. Postępowanie w sprawach spadkowych toczy się przed sądem rejonowym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

W postępowaniu przed sądem o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada kto jest spadkobiercą, w jakiej części dziedziczy spadek oraz to, czy spadkobiercy złożyli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Ważne! Spadek to nie tylko majątek zmarłego, ale również długi. Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczeń za długi spadkowe (tak zwane przyjęcie proste) - wtedy odpowiada za ewentualne długi spadkodawcy całym swoim majątkiem. Jeżeli spadkobierca decyduje się na taki sposób przyjęcia spadku jest konieczne złożenie przez niego stosownego oświadczenia.

Można przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza - wtedy odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona do wartości otrzymanego spadku. Wtedy w najgorszym wypadku przy istnieniu długów spadkobierca nic nie zyskuje, ale też nie straci. Zyska, gdy po spłacie długów zostaną jeszcze środki ze spadku.

Spadkobierca ma 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o swoim prawie do spadku na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku. Złożenie oświadczenia może nastąpić w ramach postępowania o nabycie spadku lub może być złożone niezależnie, w sądzie rejonowym w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Do oświadczenia należy dołączyć akt zgonu spadkodawcy i informacje o pozostałych spadkobiercach - ich miejsce zamieszkania, stopień pokrewieństwa ze spadkodawcą.

Można również złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Wtedy spadkobierca nie dziedziczy ani majątku, ani długów. Następuje wtedy przejście spadku na spadkobierców spadkobiercy. Jeżeli osoba A odrzuci spadek po osobie B wtedy przechodzi on na spadkobierców osoby A, na ogół będą to jej dzieci i małżonek. Spadkobierca ma 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o swoim prawie do spadku na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Złożenie oświadczenia może nastąpić w ramach postępowania o nabycie spadku lub może być złożone niezależnie, w sądzie rejonowym w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Do oświadczenia należy dołączyć akt zgonu spadkodawcy i informacje o pozostałych spadkobiercach - ich miejsce zamieszkania, stopień pokrewieństwa ze spadkodawcą.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się w sądzie właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo u każdego notariusza (bez rejonizacji). Obie drogi nabycia spadku są równoprawne, przy czym u notariusza uzyskamy akt poświadczenia dziedziczenia tylko w sytuacji, gdy nie ma wątpliwości, kto jest spadkobiercą i jak spadek ma zostać podzielony. W innych przypadkach konieczne jest postępowanie sądowe, w którego drodze otrzymujemy postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Wymienia się w nim spadkodawcę, spadkobierców i wysokość ich udziałów. Postanowienie to uprawomocnia się po 21 dniach od dnia następnego po rozprawie, o ile nie zostanie zaskarżone.

Koszty notariusza w przybliżeniu to:

- 50 zł za sporządzenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,

- 50 zł za otwarcie i ogłoszenie testamentu,

- 150 zł za sporządzenie protokołu dziedziczenia i aktu poświadczenia (plus 23 % podatku VAT),

- dodatkowo 7, 38 zł brutto za stronę wypisu.

Koszty sądowe w przybliżeniu to:

- 50 zł od każdego spadkobiercy,

- dodatkowo 7,38 zł brutto za stronę odpisu.

Są to jednak tylko podstawowe kwoty, gdy nie ma kwestii spornych. Spadek możemy dostać w ramach dziedziczenia ustawowego albo na podstawie testamentu. Jeśli zmarły nie zostawił testamentu, będzie nam potrzebny:

- odpis skrócony aktu zgonu,

- jeżeli są dzieci lub wnuki, to odpisy ich aktów urodzenia, a jeżeli są zamężne - skrócone odpisy aktów małżeństwa, jeśli rozwiedzione - skrócone odpisy aktów małżeństwa z wpisaną adnotacją o rozwodzie,

- jeżeli jest małżonek - skrócony odpis aktu małżeństwa.

Uwaga! Należy sprawdzić, czy dane w aktach są zgodne ze stanem faktycznym. Jeśli zmarły sporządził testament, ten u którego się on znajduje zobowiązany jest, gdy dowie się o śmierci osoby, która testament sporządziła do złożenia go w sądzie, chyba że złożyła go u notariusza. Jeśli jest kilka wersji testamentu lub egzemplarzy, to w sądzie (lub u notariusza) należy złożyć wszystkie egzemplarze. W razie wątpliwości co do jego prawdziwości, notariusz może odmówić sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia i skierować sprawę do sądu. Z testamentem można złożyć w sądzie akt zgonu spadkodawcy. Sąd lub notariusz dokonują tzw. otwarcia i ogłoszenia testamentu, z czego sporządzany jest protokół. W przypadku wszczęcia postępowania w przedmiocie otwarcia i ogłoszenia testamentu z urzędu sąd lub notariusz powinien zwrócić się do właściwego urzędu stanu cywilnego o doręczenie aktu zgonu spadkodawcy. Sądowe otwarcie i ogłoszenie testamentu odbywa się na posiedzeniu jawnym, o którego terminie nie zawiadamia się osób zainteresowanych. Mogą one wraz z testamentem zgłosić w sądzie żądanie poinformowania o posiedzeniu. Gdy wśród osób uprawnionych do dziedziczenia jest ktoś mieszkający za granicą, należy uzyskać od niego pełnomocnictwa do sprawy spadkowej bądź też pełnomocnictwa dla doręczeń. To przyspieszy przeprowadzenie sprawy spadkowej.

Artykuł pochodzi z książki "Poradnik dla osób w żałobie" wydanej przez fundację NAGLE SAMI