2021

Jarosław Mikołajewski

Co to wszystko znaczy?

W poezji istnieje pewna dobra metoda pisania wierszy, która jest bardzo prosta, choć uczenie nazywa się jukstapozycją. Równie dobrze moglibyśmy nazwać ją kalejdoskopem. Z grubsza polega na zestawieniu ze sobą różnych elementów świata tak, żeby to on, ten świat – swoimi kontrastami, rozpiętością sytuacji i krajobrazów – opowiedział nam o sobie możliwie bez udziału naszej interpretacji.

Najbardziej znanym wierszem pisanym jukstapozycją wydaje się „Jest” Guillaume'a Apollinaire'a, którego początek (w przekładzie Julii Hartwig) brzmi:

Jest wiele małych uroczych mostków
Jest moje serce co bije dla ciebie
Jest smutna kobieta na drodze
Jest piękny domek w ogrodzie
Jest sześciu żołnierzy którzy bawią się jak szaleni
Jest dwoje moich oczu które szukają twojego obrazu…

I tak dalej, aż do finalnego:

Jest całe życie
Uwielbiam cię

Poeta jest tylko obserwatorem świata, świadkiem jego form i zdarzeń. Ale nie jest mędrcem, który go objaśnia. Świat, wiernie zapisany, w samym szkielecie swoich sytuacji, sam mówi coś o sobie przez to, że prócz „uroczych mostków” istnieje brawurowo „serce co bije dla ciebie”, „smutna kobieta na drodze” i „sześciu żołnierzy”. To czytelnik ma powiedzieć, co znaczy wielka bliskość tak różnorodnych rzeczy. Lub stwierdzić po prostu, że tak już jest. Że żadne zdarzenie nie wyklucza innego. „Ja umieram, a ty jesz sobie loda”, śpiewał po włosku wielki Lucio Dalla. I jest to niby niewyobrażalne – że ten, co kocha, umiera z miłości, a ukochana czy ukochany objada się lodami. Lecz jest to również normalne, zwyczajne. Świat bowiem nie obiecywał nam, że kiedy my cierpimy, on wstrzyma swoje zabawy i zastygnie w solidarnym bezruchu. Nic z tego. Kiedy my umieramy z miłości, on się objada lodami. Kiedy płonie Giordano Bruno, kwiaciarki sprzedają kwiaty, a rybacy ryby. Kiedy w Ameryce Południowej walczono z krzyżami, w Polsce walczono o krzyże.

Kalejdoskop fotografii jest obrazową formą jukstapozycji. Każdemu rokowi, który mija, wystawiony zostaje rachunek. O jego bilansie rozmawiają ekonomiści, dziennikarze. Interpretują rezultaty, tendencje. Te rozmowy mają swoją inteligencję i przenikliwość. Te zdjęcia mają ostrość i mądrość. Zadają pytania o to samo, o co pyta poetyckie zestawienie: co mają wspólnego demonstracja nagich piersi i demonstracja obrazu Matki Boskiej? Co mają wspólnego krzyczące usta i usta zakryte maseczką? Co łączy samotną, ponurą twarz polityka, samotną sylwetkę kobiety na szosie, stojący tłum, który wita panią prokurator, i tłum porozkładany na ziemi, domagający się działań dla klimatu? Może całą mądrością tych zestawień – głęboko różnych i dziwnie podobnych – jest to, że istnieją razem, w tej samej chwili, na tej samej ziemi? Tej ziemi.

Wyglądam przez okno: spychacz zbiera z podwórka śnieg. Dziewczyna w pospiesznie narzuconej kurtce, trzęsąc się z zimna, pali papierosa. Stary pies prowadzi starego człowieka. Co to znaczy? Czy to w ogóle coś znaczy?