Najważniejszy człowiek w moim życiu. Maluję to, co opowiadał mi dziadek

+++

Gdy mamie skończył się urlop macierzyński, mocno koncentrowała się na doktoracie. Wchodziłyśmy z siostrą do gabinetu, siadałyśmy po turecku na dywanie i obiecywałyśmy, że nie będziemy przeszkadzać, tylko na nią popatrzymy. Ale żeby jej tak nie sapać nad uchem, często jeździłyśmy do dziadków. Uwielbiałyśmy to, bo dziadek zawsze kojarzył się z przygodą. Całymi dniami buszowałam po jego warsztacie samochodowym i zbierałam śrubki z podłogi. A jak trochę urosłam, pozwalał mi przykręcać je do silnika. Potem, już w podstawówce, wyspecjalizowałam się we wkładaniu pestek do zaworów. Dwie sprężyny – jedna większa, druga mniejsza, nasadzone były na bolec. Nakładało się na to taką podkładkę, która obejmowała obie te sprężyny. Trzeba było to przycisnąć i wsadzić dwie metalowe części – pestki, które blokowały podkładkę. Te pestki były dość małe i dziadek nie mógł ich chwycić. Raz pozwolił mi nawet rozkręcić całą starą skodę. Dzięki niemu dowiedziałam się wielu rzeczy: jak wygląda silnik w środku, co to są tłoki i cylindry.

Gdy był weekend, wsiadaliśmy do chabrowego fiata dziadka i wyjeżdżaliśmy z Białegostoku. Jechaliśmy w nasze ulubione miejsce – na plażę nad Czaplinianką, dopływem Narwi. Mijaliśmy po drodze Zaczerlany i dziadek za każdym razem mówił: „Tu stał nasz dom, a to pole aż po horyzont było nasze”. Nigdy się tam nie zatrzymywaliśmy. Na plaży robiliśmy ognisko, piekliśmy kiełbaski. Przed powrotem do domu zachodziliśmy na mały cmentarz prawosławny, gdzie leżą moi prapradziadkowie – Agafia i Józef, pradziadek Michał i brat dziadka Stefan (prababci Mani jeszcze tam nie było, umarła, gdy miałam 15 lat). A gdy wracaliśmy do Białegostoku, zawsze śpiewaliśmy po drodze „Jesienne róże” i inne piosenki o miłości, które lubiła moja babcia (ani ja, ani moja siostra nigdy nie umiałyśmy ładnie śpiewać).

Dzięki dziadkowi znam się też na grzybach. Często chodziliśmy na nie sami, bo tylko my w rodzinie byliśmy zapalonymi grzybiarzami. Odwiedzaliśmy lasy wokół Zaczerlan, które dobrze pamiętał z dzieciństwa. Opowiadał, że pod tym drzewem rosły prawdziwe, pod tamtym żółte, a tu chodził z krowami. Raz poszliśmy w młody las i okazało się, że rośnie tam stara grusza i że kiedyś był to sad sąsiada. A gdy był już starszy i rzadziej jeździliśmy do lasu, zaczął wspominać to, o czym w mojej rodzinie się nie mówiło.

+++

O tym, że prababcia Mania tak boi się podróżować, bo w 1915 r. przeżyła bieżeństwo. O tym, że w czasie wojny dziadek nie mógł już chodzić z dubeltówką na zające, bo jak Niemcy by go zobaczyli, toby go zabili. I że to dzięki temu, że Niemcy weszli, Sowieci nie zesłali ich do łagrów jako kułaków. A gdy wypasał krowy w lesie, bał się, że spotka partyzantów – nieważne, czy sowieckich, czy polskich. Leśni zawsze oznaczali kłopoty.

I że jak po wojnie poszedł na dansing i spotkał dwóch sąsiadów ze wsi obok, co byli w partyzantce, to musiał uciekać przez okno, bo rzucili w jego stronę: „A ten co tu robi? Bić kacapa!”. W rowie przy rzece przeleżał aż do rana, bo bał się, że przyjdą po niego do domu. Wiedział, że nie odpuszczą, bo wiadomo, że jak prawosławny, to pewnie kolaboruje z nową władzą ludową.

Opowiedział też o Stefanie, tym, który leży obok prapradziadków na cmentarzu. Że zginął na wojnie od kuli. Jak byłam już w liceum, opowiedział więcej: że widział, jak go zastrzelili. Ostatnia wersja, jaką pamiętam, to taka, że we wsi ukrywał się kolaborant. Wyszedł z kryjówki i partyzant zaczął go gonić. Kolaborant wpadł do naszego domu i wyskoczył oknem, żeby zmylić tamtego. Dziadek się wystraszył i pobiegł na górę. Stefan zaparł drzwi swoim ciałem przed partyzantem, a ten strzelił w drewnianą przeszkodę, nie widząc, kto stoi po drugiej stronie. Trafił mu w głowę. Dziadek mówi, że ten człowiek potem bardzo żałował, że nie wiedział, do kogo strzela. Mówił też, że Stefan to był taki dobry, nikomu źle nie życzył.

+++

To, że prawosławie nas odróżnia, wiedziałam zawsze. Nie wiedziałam jednak, dlaczego dziadkowie mówią po polsku, chociaż ich pierwszym językiem jest białoruski. I dlaczego prababcia Mania nigdy nic po polsku nie powiedziała. Zaczęłam się zastanawiać, kim jestem. I dlaczego historia, jaką znałam ze szkoły, odbiega od tej dziadkowej.

Już na studiach profesorowie z warszawskiej ASP mówili mi, że jestem zbyt grzeczna i ułożona. Bo przecież artysta musi mieć w sobie trochę szaleństwa, ognia. A ja ten ogień dostałam trochę od tych dziadkowych historii. Po tym, jak opowiedział mi o Stefanie, zaczęłam rysować scenki z jego dzieciństwa w różnych konfiguracjach: z kolaborantami, Niemcami, sąsiadami z wioski, partyzantami. Przerabiałam to w kółko. Odtwarzałam te historie i czułam gniew. Że ta krzywda jest niewysłuchana i że Białorusini z Podlasia nie mają swojego głosu. Od dziadka dostałam więc też dawkę buntu.

Powstała z tego seria obrazów, dzięki której dostałam dyplom na ASP. Wystawiłam je w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, byłam nominowana do konkursu Samsung ArtMaster. Ale dopiero po kilku latach udało mi się pokazać je w Krynkach, Supraślu i Hajnówce. I okazało się, że to nie tylko moja prywatna wojenka. Że udało mi się uchwycić coś ważnego dla innych członków białoruskiej społeczności. I że jestem jej częścią, mimo że nie mówię po białorusku i od 13 lat mieszkam na Pradze.

NAJWAŻNIEJSZY CZŁOWIEK W MOIM ŻYCIU

Opowiedzcie nam o najważniejszym człowieku w waszym życiu. Kim on jest, co dla was znaczy? To temat Akademii Opowieści, do której zapraszamy czytelników. Planujemy pomoc redaktorów i reporterów „Dużego Formatu” w przygotowaniu tekstów do druku na naszych łamach.

Wyruszamy też w Polskę, by uczyć pisania. Nasi dziennikarze Mariusz Szczygieł, Michał Nogaś i Włodzimierz Nowak zapraszają na warsztaty Akademii.

Na wasze opowieści czekamy do 31 marca. Tekst nie może przekraczać 8 tys. znaków. Należy go wysłać za pomocą formatki.

Zwycięzcy konkursu dostaną nagrody pieniężne.