Dramat Białorusinów z Ukrainy - zostali uchodźcami drugi raz w ciągu roku. "Nie czujemy się winni"

- Od kilku dni jest nerwowo. Nie tylko na granicy, ale i tutaj - potwierdza Marina Daszuk, producentka teatralna pracująca w warszawskim Nowym Teatrze. 

Daszuk razem z Iwanem Wyrypajewem, czołowym rosyjskim reżyserem od lat pracującym i żyjącym w Polsce, oraz aktorami z Polski i Białorusi przygotowują spektakl "1.8 M". Przedstawienie stworzono na podstawie tekstów białoruskich więźniów politycznych - wypowiedzi z sądu, listów z więzienia. 1,8 metra kwadratowego - tyle przestrzeni ma więzień na Białorusi.

Spotykamy się po próbie.

Igor Szugalejew - aktor i performer z Białorusi.

Inna Kawalionak - producentka teatralna i aktywistka prowadząca projekty pomocy osobom z Białorusi.

Palina Dabrawolska - reżyserka, aktorka i kompozytorka. 

No i wspomniana Marina.  

Wojciech Szot: Białorusini pracują w Warszawie z Rosjaninem podczas wojny prowadzonej przez Rosję ze wsparciem Białorusi. Jak się w tym wszystkim czujecie?

Marina: To trudne dni. Wszyscy zaangażowaliśmy się w pomoc osobom z Ukrainy - w wyjechaniu z kraju, znalezieniu w Polsce mieszkania. Wśród uchodźców są nie tylko Ukraińcy, ale też Białorusini, bo po sfałszowanych wyborach w 2020 r. i brutalnie stłumionej rewolucji wielu z nich wyjechało do Ukrainy. Teraz muszą uciekać do Polski.

Palina: Trzy dni temu przyjechała moja mama z bratem. Z Białorusi do Kijowa ruszyliśmy na przełomie marca i kwietnia 2021 r. Dość szybko wyjechałam do Warszawy, ale rodzina tam została. Teraz pierwszym autobusem, którym mogli, przyjechali do Polski. Podróż zajęła im dwa dni. 

To była natychmiastowa decyzja?

Palina: Nie wiedzieliśmy, co innego mieliby zrobić. Zostać? Strach. Zorganizowano autobusy dla Białorusinów. Na granicę przyjechali o drugiej w nocy. Ale nie mogli wjechać, bo do rana była zamknięta. Sześć godzin spędzili, stojąc na ulicy. W tłumie liczącym ponad trzy tysiące osób. W pewnym momencie służby zaczęły spychać tłum z ulicy, było nerwowo. O mało nie stratowano mojego brata. 

Ile ma lat?

Palina: 11. Na szczęście jest szybki. I te rozmowy - o śmierci, bombach. Przeżyli koszmar. Gdy już otworzono granicę, poszło szybko. Teraz są w Warszawie, ale nie mieszkamy razem. Ja z siostrą w kawalerce, mama z bratem w mieszkaniu, które udostępnił nam przyjaciel. Nie wiemy, co będzie dalej.  

Marina: Z Białorusi uciekłam już dawno, w 2013 r. Wcześniej też o tym myślałam - ludzie byli zatrzymywani, aresztowani, sytuacja stawała się beznadziejna. Wiedziałam, że kiedyś będę musiała wyjechać. Po wyborach w 2020 r. zaangażowałam się w pomoc ludziom uciekającym z kraju. I myślałam, że to się wreszcie skończy. A tu znowu. Trudno to psychicznie wytrzymać.

Inna: Ostatnio chodzi za mną powiedzenie, że to czasy wybrały nas. Gdy zaangażowałam się w pracę w sztabie wyborczym Wiktara Babaryki [najpoważniejszy kontrkandydat Łukaszenki w wyborach; dostał 14 lat kolonii karnej] , to - choć o tym nie wiedziałam - podjęłam decyzję na całe życie. Kolejne są dzięki temu bardzo łatwe. Po wyborach wielu moich przyjaciół trafiło do więzienia.

A ty?

Inna: Na miesiąc. To niedługo. Szybko wyjechałam. Teraz sytuacja w Białorusi będzie jeszcze trudniejsza. 

Marina: Wielu Białorusinów wyjechało do Ukrainy. Nie trzeba było wiz, jest blisko, język podobny. Wiele osób już wcześniej miało tam rodziny, podobnie w Gruzji.

Igor: W Ukrainie mieszkałem trzy miesiące, potem wyjechałem do Polski. Problemy były też z wizami, bo początkowo mogliśmy mieszkać w Ukrainie tylko przez 90 dni, potem zezwolenie przedłużono do 180. Ale żeby zostać na stałe, trzeba zdobyć "pobyt", co jest trudne i drogie. Pomogły mi teatry w Polsce i konsulat w Kijowie.  

Marina: Teraz podstawowym problemem jest to, że o ile wszyscy mówią o pomocy i rozwiązaniach dla Ukraińców, to nikt nie mówi o tym, co z osobami z paszportami innych krajów. 

Od kilku dni jest nerwowo. Nie tylko na granicy, ale i tutaj. Słyszymy o zniszczonych samochodach, wielu problemach. Znajomi zaklejają białoruskie tablice rejestracyjne. Lepiej dostać mandat, niż stracić auto. 

Mam wielu znajomych w Ukrainie i gdy zaczęła się wojna, zaczęłam od nich dostawać wiadomości w rodzaju: "Czemu nam to robicie?". Przecież to nie my! Rozumiem, że wszyscy jesteśmy w nerwach, ale Białorusini nie mają żadnego wpływu na to, co robi Łukaszenka.

Inna: Są też inne historie. Koleżanka, która jest pod obstrzałem w Mariupolu , pisała, że nie chce ode mnie pomocy, bo wie, w jakiej sytuacji byłam, i że tu też nie jest łatwo. A co będzie w przyszłości? Nie jestem optymistką - nienawiść zawsze się przeciśnie. Musimy się temu przeciwstawić od razu, bo będzie za późno.

Igor: Jana Szostak opisywała historię z Białegostoku o tym, że nie chciano przenocować Białorusinki z dziećmi. Mamy wiadomości od znajomych, którzy wyzywani są od faszystów. 

Marina: Pomagamy, angażujemy się, ale nie chcemy, by ktoś myślał, że robimy to, bo czujemy się winni. Byłam strasznie zła, że mam w sobie poczucie nakazujące mi tłumaczyć się ludziom z tego, że nie chcę wojny.

Nie możemy na to tracić czasu, mamy tyle do zrobienia. Mamy podpisywać oświadczenia? Przed każdą wypowiedzią? Bojkot wszystkiego, co rosyjskie czy białoruskie, nam nie pomoże - winni są Putin, Łukaszenka, ludzie władzy.

Inna: Niedawno byliśmy w tej samej sytuacji i wiemy, co to znaczy przenosić się do innego kraju. Wiemy, co to znaczy mieć pięć minut na spakowanie się i ucieczkę. 

Co dokładnie?

Igor: Dla mnie to brak możliwości przyjechania na święta, Boże Narodzenie, Wielkanoc. Jestem tu od roku, ale mam mieszkanie jeszcze na dwa miesiące. Czuję, że jestem imigrantem.

Inna: Jakby ci coś wyrwano i wiesz już, że tego nie odzyskasz.  

Marina: Nie analizujemy, nie myślimy o tym. Mamy gigantyczne wsparcie od teatru. Jesteśmy ludźmi kultury, tu jest dobrze.

To miał być spektakl o Białorusi i Białorusinach. A teraz?

Marina: Zmieniamy go, będą akcenty nawiązujące do sytuacji w Ukrainie, ale to dalej będzie spektakl o Białorusi.

Spektakl miał premierę pod koniec grudnia 2021 r. Kolejne spektakle: 18-20 marca w Nowym Teatrze w Warszawie