"The New York Times": W Polsce są dwie kategorie uchodźców

Tej samej nocy w małym miasteczku niedaleko Odessy 21-letnia Katia Masłowa chwyciła walizkę i tablet, którego używa do pracy nad animacjami, i wskoczyła z rodziną do bordowej toyoty RAV4. Razem z ośmiorgiem dorosłych i pięciorgiem dzieci wyruszyli w liczącym cztery samochody konwoju, który stanowił część szaleńczego exodusu ludzi próbujących uciec z ogarniętej wojną Ukrainy.

- W tym momencie nie wiedzieliśmy, dokąd zmierzamy - mówi.

W ciągu następnych dwóch tygodni to, co spotkało tych dwoje uchodźców przekraczających granicę tego samego kraju w tym samym czasie i będących w podobnym wieku, nie mogło ze sobą bardziej kontrastować. Albagir został uderzony w twarz, obrzucony obelgami na tle rasowym i pozostawiony w rękach strażnika granicznego, który, jak twierdzi Albagir, brutalnie go bił i zdawał się czerpać z tego przyjemność. Katia budzi się codziennie z pełną lodówką i świeżym chlebem na stole, a wszystko to dzięki człowiekowi, którego nazywa świętym.

Nasi i nie nasi uchodźcy

Ich odmienne doświadczenia uwypuklają nierówności związane z kryzysem uchodźczym w Europie. Są ofiarami dwóch bardzo różnych wydarzeń geopolitycznych, ale chcą tego samego - uciec przed koszmarem wojny. Z Ukrainy do Europy napływa największa od dziesięcioleci fala uchodźców, ale na Bliskim Wschodzie i w Afryce nadal trwa wiele konfliktów. W zależności od tego, przed którą wojną uciekasz, możesz zostać przyjęty w bardzo różny sposób.

Od momentu przekroczenia granicy Polski ukraińscy uchodźcy, tacy jak Masłowa, są witani muzyką fortepianową na żywo, nieskończonymi porcjami barszczu i często ciepłym łóżkiem. A to dopiero początek. Mogą latać za darmo po całej Europie samolotami węgierskiego przewoźnika Wizz Air. W Niemczech na dworcach kolejowych ustawiają się tłumy, wymachując ukraińskimi flagami. Wszystkie kraje Unii Europejskiej zezwalają im teraz na pobyt do trzech lat.

Oglądając to wszystko na ekranie telewizora w ośrodku na polskiej wsi, gdzie jest zbyt niebezpiecznie, by mógł wyjść na zewnątrz, Albagir, który prosił o niepodawanie nazwiska, ponieważ przekroczył granicę nielegalnie, mówi, że jest niemal w szoku.

- Dlaczego my nie doświadczamy takiej samej troski i miłości? Dlaczego? - pyta. - Czy Ukraińcy są lepsi od nas? Nie wiem. Dlaczego?

To, czego doświadczył Albagir, powtarzało się niezliczoną ilość razy, od Morza Śródziemnego po kanał La Manche, kiedy rządy państw europejskich utrudniały migrantom z Afryki i Bliskiego Wschodu wjazd do swoich krajów - czasami używając brutalnej siły, aby ich powstrzymać.

Jego podróż skomplikował fakt, że zdecydował się wjechać do Polski z Białorusi, sojusznika Rosji, który według państw zachodnich wywołał w zeszłym roku potężny kryzys uchodźczy. Po tym, jak Białoruś zaprosiła dziesiątki tysięcy zdesperowanych ludzi z krajów ogarniętych konfliktami, takich jak Sudan, Irak i Syria, i skierowała ich na granicę Polski, aby spowodowali chaos w Europie, Polska zareagowała zdecydowaną blokadą tej granicy.

Ukraińcy są ofiarami konfliktu na europejskiej ziemi, który przybliża się z każdym dniem. Skutkiem tego jest pełna współczucia reakcja Europejczyków. W efekcie uchodźcy z bardziej odległych stron odczuwają dotkliwe skutki nierówności i - jak twierdzą niektórzy - rasizmu.

- Po raz pierwszy widzimy taki kontrast między traktowaniem różnych grup uchodźców - mówi Camille Le Coz, analityczka ds. migracji z Brukseli, która dodaje, że Europejczycy postrzegają Ukraińców jako „jednych z nas".

Łzy szczęścia

25 lutego, dzień po inwazji Rosji na Ukrainę, Masłowa siedziała w samochodzie swojej rodziny, który pędził przez Mołdawię, i popijała pepsi.

Gdy wyglądała przez okno, widziała ludzi pozdrawiających ich, machających i pokazujących kciuki do góry.

Rozpłakała się.

- To nie te złe rzeczy nas rozkleiły, ale te dobre - mówi Masłowa. - Nie jesteś emocjonalnie przygotowany do tego, że cały świat będzie cię wspierał.

Jadąc na zachód, spierali się o to, dokąd powinni się udać. Ktoś mówił o Łotwie, ktoś inny o Gruzji. Ale Masłowa miała swój własny plan, choć trochę przypadkowy.

Studiowała animację na uczelni w Warszawie, a rodzice jej współlokatorki znali człowieka, którego ojciec miał wolny dom na polskiej wsi. Gdyby to się udało, mogłaby wrócić do szkoły animacji i spełnić swoje marzenie o tworzeniu kreskówek. Przekonała rodzinę: do Polski.

Tego samego dnia Albagir nadal był uwięziony w lesie na granicy polsko-białoruskiej. Ucieka od wielu lat. Opowiada, że jako chłopiec był świadkiem, jak jego rodzinny Darfur został zniszczony przez wojnę, i widział „wszystko, co można sobie wyobrazić". Następnie uciekł do Chartumu, stolicy Sudanu, aby studiować medycynę. Ale i Chartum wkrótce pogrążył się w chaosie.

W listopadzie pojechał do Moskwy na wizie studenckiej, aby podjąć zajęcia na prywatnym uniwersytecie, ale po ataku Rosji na Ukrainę, który wywołał poważne sankcje, Albagir obawiał się, że jego uczelnia może zostać zamknięta. Uciekł więc ponownie.

Jego plan zakładał podróż z Rosji przez Białoruś do Polski i Niemiec, ale jak twierdzi, nie wiedział, iż Polska właśnie uszczelniła swoją granicę, by odeprzeć falę migrantów przybywających z Białorusi.

Około 200 kilometrów dalej na południe konwój Masłowej dotarł w końcu do celu - gospodarstwa położonego gdzieś głęboko na polskiej wsi.

Nagle z ciemności wyłonił się krzepki mężczyzna o przerzedzonych siwych włosach.

- Cześć, jestem Janusz - powiedział.

Janusz Poterek i jego żona Anna uściskali ich i wszyscy zaczęli płakać. Ale łzy nie skończyły się na podjeździe.

Rodzina Masłowej weszła do kuchni, zobaczyła trzydaniowy posiłek, który przygotowali dla nich gospodarze, i rozpłakała się. Weszli do łazienki i zobaczyli rząd nowiutkich szczoteczek do zębów, mydeł i szamponów - i znów się rozpłakali. Zobaczyli świeżo wypraną pościel, ręczniki i koce ułożone na łóżkach - i płakali dalej.

Poterek, plantator jabłek, nigdy wcześniej nie pomagał uchodźcom, ale powiedział, że kiedy wybuchła wojna, „nie mógł pozostać obojętny".

Albo Polska, albo śmierć

Kilka nocy później, gdy Masłowa i jej rodzina podziwiali stos zabawek, które gospodarze przywieźli dla dzieci, Albagir i trzej mężczyźni, z którymi podróżował, zostali aresztowani. Udało im się niezauważenie przekroczyć polską granicę, ale kierowca, którego wynajęli, by zawiózł ich do Niemiec, zapomniał włączyć światła i został zatrzymany. Albagir powiedział, że polscy policjanci ukradli im karty SIM i power banki, wyłączyli telefony (aby nie mogli wezwać pomocy) i zawieźli ich z powrotem do miejsca, którego się bali: do lasu.

Co najmniej 19 osób zamarzło na śmierć w ostatnich miesiącach, próbując przedostać się do Polski po tym, jak polscy strażnicy graniczni wepchnęli ich z powrotem do lasu - twierdzą organizacje broniące praw człowieka.

Polscy urzędnicy twierdzą, że to nie była ich wina.

- To Białorusini - mówi Katarzyna Zdanowicz, rzeczniczka Straży Granicznej. - To oni kierują tymi ludźmi.

Obrońcy praw człowieka twierdzą, że polscy strażnicy również są winni nadużyć. Rzecznik polskiego rządu odmówił rozmowy na temat traktowania uchodźców.

„Go! Go!", krzyczeli polscy strażnicy do grupy Albagira, grożąc bronią i popychając w kierunku ogrodzenia z drutu kolczastego w odosobnionej części lasu, opowiada Albagir. Strażnicy rzucili jednym z mężczyzn w ogrodzenie tak mocno, że ten rozciął sobie rękę, dodaje. Podczas przesłuchania pokazał on ślad rozcięcia między palcami.

Kilka godzin później, wędrując bez jedzenia i wody, nie wiedząc, gdzie są, dotarli do białoruskiego posterunku granicznego i błagali strażników, by ich wpuścili.

- Potrzebowaliśmy schronienia - mówi Albagir.

Ale Białorusini mieli inne plany.

Strażnicy graniczni chwycili ich i wrzucili do zimnego garażu - opowiada Albagir. Potężny białoruski żołnierz wykrzykiwał rasistowskie obelgi i wściekle ich atakował.

- Bił nas, kopał, rzucał na ziemię, bił kijem - mówi.

Dodaje, że w garażu razem z nimi przetrzymywano jednego jasnoskórego Kurda, którego strażnik nie dotknął.

Następnie żołnierz wyprowadził ich do lasu i powiedział: „Idźcie do Polski. Jeśli wrócicie, zabijemy was".

Według organizacji broniących praw człowieka dziesiątki tysięcy uchodźców jest przepychanych między Polską a Białorusią, uwięzionych w pułapce, bez możliwości wjazdu do któregokolwiek z tych krajów lub powrotu do domu.

Piątego marca Albagir i jego grupa po raz drugi w ciągu tygodnia przekroczyli granicę z Polską, ledwo trzymając się na nogach, bliscy zamarznięcia. Zadzwonili pod numer, który dostali na wypadek kłopotów, a polska aktywistka potajemnie przyjęła ich do swojego domu i ostrzegła, żeby nie wychodzili na zewnątrz. Doświadczyli więc także aktów ludzkiej życzliwości.

Albagir planuje ubiegać się o azyl w Niemczech, które cieszą się opinią kraju hojnie traktującego wszystkich uchodźców, i ukończyć studia. Mówi po arabsku, angielsku i trochę po rosyjsku, nosi okulary w złotych oprawkach i ma starannie wypielęgnowaną brodę. Marzy o tym, by zostać lekarzem i napisać książkę o tym, co właśnie przeżył. Mówi, że wciąż nie może uwierzyć, że ludzie wykształceni, pochodzący ze stosunkowo zamożnych krajów mogą w ten sposób traktować potrzebujących.

Jeden z mężczyzn, który jest z Albagirem, Sheikh, nie zna angielskiego, więc korzysta z automatycznego tłumacza w telefonie i włącza odtwarzanie.

Mechaniczny głos z telefonu oznajmia: „Cała Europa mówi, że każdy człowiek ma swoje prawa, ale my tego jakoś nie zauważyliśmy". Zapytany, czy uważa, że rasizm miał wpływ na to, jak zostali potraktowani, Albagir nie waha się. - Tak, jak najbardziej - mówi. - Tylko rasizm.

Tymczasem rodzina Masłowej jest traktowana tylko lepiej i lepiej. Poterek zapisał jej brata i siostrę do szkoły podstawowej - polski rząd objął uchodźców ukraińskich bezpłatną edukacją i opieką zdrowotną.

- Wygląda na to, że cały kraj lekko nagina zasady dla Ukraińców - mówi Masłowa po tym, jak lekarz odmówił przyjęcia zapłaty za wizytę.

Na pytanie, czy przyjęliby uchodźców z Afryki lub Bliskiego Wschodu, Anna Poterek odpowiada: - Tak, ale nie mieliśmy takiej możliwości.

Przyznaje jednak, że „łatwiej" byłoby jej gościć Ukraińców, ponieważ łączy ich z Polakami wspólnota kulturowa. W przypadku uchodźców z krajów arabskich i Afryki pyta: - Co ja bym im ugotowała?

W ubiegły czwartek Janusz Poterek rozmawiał z przyjacielem o znalezieniu Masłowej pracy w charakterze tłumaczki.

Tego samego popołudnia Albagir i pozostali dotarli do kryjówki w Warszawie. Po raz kolejny zabroniono im wychodzić na zewnątrz.

Tytuł i śródtytuły od redakcji "Wyborczej"

Ten artykuł oryginalnie ukazał się w " The New York Times "

© 2021 The New York Times Company

Tłum. Tomasz Krzyżanowski