Na liście nominowanych znalazły się publikacje mówiące zarówno o czasach II RP, wojny i okupacji, jak i o PRL. Większość z nich, nawet jeśli dotyczy spraw odległych, naświetla naszą współczesność, tłumacząc genezę zjawisk, z którymi obcujemy również i dziś. Wskazane przez jury publikacje pozwolą lepiej i mądrzej spierać się o korzenie naszej teraźniejszości, o nowoczesność, patriotyzm i polskość.
Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego ustanowiona w grudniu 2018 r. uchwałą Rady Miasta Warszawy jest kontynuacją nagrody powstałej w 2009 r. W konkursie biorą udział publikacje, które ukazały się w Polsce w ubiegłym roku wydawniczym, a ich tematem jest historia Polski po 1918 r.
Autor lub autorka najlepszej książki wyłonionej spośród dziesięciu nominacji otrzyma 50 tysięcy złotych oraz statuetkę – replikę temperówki patrona nagrody.
Rozstrzygnięcie konkursu zostanie ogłoszone 27 listopada.
Oprócz nagrody głównej, o której decyduje jury, swoją nagrodę - Ołówek - po raz siódmy przyzna młodzież licealna skupiona w Młodzieżowych Klubach Historycznych im. Kazimierza Moczarskiego.
Przez dekadę przed wybuchem drugiej wojny światowej Jan Henryk Żychoń był szefem bydgoskiej ekspozytury Oddziału II Sztabu Głównego WP. Oddział II, popularnie zwany „Dwójką", to polski wywiad i kontrwywiad, a bydgoska placówka – jedna z jego najważniejszych w kraju. Walczyła z Niemcami w Prusach Wschodnich, Wolnym Mieście Gdańsku i na Pomorzu Zachodnim, a nawet w Berlinie. Chociaż Żychoń zainicjował wiele ważnych, skutecznych i brawurowych akcji, został bezpodstawnie oskarżony o współpracę z Abwehrą. Uniósł się honorem, rzucił stanowisko, zgłosił się na front – i zginął pod Monte Cassino. Powojenne władze uważały, że jego śmierć to tylko kolejna świetnie obmyślona mistyfikacja.
***
Autor, który jest dyrektorem Muzeum Auschwitz-Birkenau, zauważa, że historycy zazwyczaj próbowali wydobyć od byłych więźniów konkrety: fakty, daty i liczby. Inaczej robiła młodzież szkolna, która w zetknięciu z ocalonymi chciała poznać ich odczucia, wartości i doświadczenia. Uczniowie nie pytali o obóz, pytali o człowieka. I właśnie pytanie o człowieczeństwo w sytuacji programowego odczłowieczenia legło u podstaw tej książki. Wybrzmiewa w niej wielogłos więźniów, którzy mówią o osamotnieniu, silnej woli, koleżeństwie, przyzwoitości, wierze, nadziei czy miłości. Tematyczny, a nie chronologiczny porządek publikacji sprawia, że czytelnik może zbliżyć się do wewnętrznego świata ludzi zamkniętych za drutami hitlerowskiego obozu.
***
Artur Domosławski pisze, że Zygmunt Bauman był jak główny bohater „Przypadku" Krzysztofa Kieślowskiego: na jedne pociągi zdążył, na inne nie. Były też takie, z których wyskakiwał, choć częściej czyjeś ręce wypychały go w biegu. Niestrudzenie opisywał płynną nowoczesność, lecz w kontaktach z ojczyzną natrafiał na stałą wrogość: szykanowany jako jedyne żydowskie dziecko w szkole, zmuszony do emigracji z powodu „syjonizmu", a gdy odwiedził kraj po latach – atakowany za przynależność do Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego kilkadziesiąt lat wcześniej. W życie myśliciela, rozpięte między Polską, Izraelem a Wielką Brytanią, wpisane są spory i nastroje wieku, jego wzniosłości i małości, a ta biografia opowiada o niej w zaangażowany sposób, łącząc opowieść o człowieku z analizą jego dzieła.
***
Związek Patriotów Polskich powstał z polecenia Józefa Stalina. Propagował „przyjaźń polsko-radziecką" i marksistowski światopogląd według bolszewickiej ortodoksji. A jednak dla Polaków w Południowym Kazachstanie ZPP był czymś więcej niż ideologicznym instrumentem nastrojonym na Kremlu. Był realną szansą na przetrwanie. Od propagandowych haseł ważniejsze okazywały się worek ziemniaków, polska książka i nadzieja na powrót do ojczyzny. Organizacja kierowana przez Wandę Wasilewską prowadziła bowiem działalność kulturalną i opiekuńczą wśród Polaków zesłanych w głąb ZSRR, a od pewnego momentu organizowała masową repatriację do kraju. Paradoksalnie ZPP stwarzał warunki, by uniknąć nie tylko biedy, głodu czy śmierci, ale także rusyfikacji i sowietyzacji.
***
„Męczeństwo nie zastępuje pracy" – pisał filozof Stanisław Brzozowski. I ta książka jest właśnie o pracy, a nie o męczeństwie; nie o gorącej krwi w żyłach, lecz o ciepłej wodzie w kranie. Jak to się stało, że w ogóle ją mamy? A drogi, koleje i prąd w gniazdkach, usługi publiczne, jak edukacja czy opieka medyczna, masową politykę, kapitalistyczną gospodarkę i jeden system prawny dla wszystkich? Słowem, to wszystko, co jest gruntem naszej, głównie miejskiej codzienności, a czego jeszcze kilka pokoleń temu nie było. Autor pokazuje powstawanie świata, który nas otacza, nie tylko w wymiarze materialnym, ale także kulturowym, bo to, co nas otacza, zmienia to, za kogo się uważamy. I że w ogóle uważamy, że mamy uważać się, za kogo chcemy.
***
„Polska nie jest ani zbiorową męczennicą, ani zbiorowym czarnym charakterem, Polska to grupa ludzi, którzy byli zmuszeni przez ostatnich kilka wieków zrozumieć zmieniający się świat" – pisze autor, który na co dzień wykłada historię na Uniwersytecie Michigan. W przeciwieństwie do potocznego myślenia o dziejach Polski, dla których wydarzenia europejskie i światowe są tylko nieistotnym tłem, w tej książce można zapoznać się z odwróconą perspektywą. Amerykański badacz pokazuje globalne siły gospodarcze i intelektualne prądy, które ukształtowały świat nowoczesny, by zobaczyć, jak przebiegały w całkiem zwyczajnym kraju, jakim według niego jest Polska. Zwyczajnym i właśnie dlatego ciekawym.
***
Mieczysław F. Rakowski należał do najciekawszych postaci wchodzących w skład PZPR-owskich elit. Inteligentny, obyty w świecie i dobrze czujący się wśród artystów. Równocześnie miał do pewnego stopnia typowy życiorys osoby z awansu społecznego, który zawdzięczał Polsce Ludowej. Gdy szefował „Polityce", tygodnikowi formacyjnemu dla sporej części inteligencji, uchodził za liberała. Gdy jako wicepremier konfrontował się z „Solidarnością", coraz bardziej przypominał twardogłowego aparatczyka. A na końcu został grabarzem, gdy kazał wyprowadzić partyjny sztandar. Autor opowiedział o Rakowskim bez zachwytu i nagany, starając się zrozumieć jego wybory, przekonania i konteksty, w których przyszło mu podejmować nierzadko dramatyczne decyzje.
***
Chociaż zakażenia polio zdarzały na ziemiach polskich już na początku XX w., to dopiero epidemia na początku lat 50. wywołała przerażenie. Ta choroba układu nerwowego rzadko była śmiertelna, ale atakowała przede wszystkim małe dzieci i wpływała przez to na całe ich dalsze życie. Książka Marcina Stasiaka nie opowiada wyłącznie o tym, jak chorobę wyeliminował system obowiązkowych szczepień. Autor zderzył ze sobą oficjalny sposób myślenia o polio zawarty w dokumentach czy artykułach prasowych z codziennym doświadczeniem chorych. Powstała więc publikacja o sprawowaniu przez państwo kontroli nad zdrowiem pojedynczych ludzi, społecznym postrzeganiu i konstruowaniu niepełnosprawności, a także myśleniu o granicach odmienności i relacji jednostki z resztą „normalnej" populacji.
***
Polacy chcieli powszechnego powstania przeciwko Niemcom, a Brytyjczykom wystarczyło, że prowadzą sabotaż linii kolejowych prowadzących na zaplecze frontu wschodniego. W ostatnim roku drugiej wojny światowej Armia Krajowa, mimo ogromnego potencjału, pozostała jedyną organizacją podziemną w Europie, nie licząc słabego podziemia czeskiego, która nie została podporządkowana strategicznie jednemu z dowództw alianckich. W tej książce zostały opisane dzieje Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych i zmieniająca się rola polskiego ruchu oporu w brytyjskich planach strategicznych. Autorzy opisali, jak na szkolenie cichociemnych, zrzuty sprzętu i wsparcie wojskowe dla Polaków wpływała rozgrywka na najwyższych szczeblach polityki wielkich mocarstw.
***
„Rozpoczęła się parcelacja – wśród wymysłów, przekleństw, wódki i przekupstw" – napisał we wspomnieniach zarządca komisaryczny majątku w Pławowicach. Socjolożka Anna Wylegała opisuje skonfiskowanie ziemi kilkunastu tysiącom ziemian i sprzedanie jej ponad milionowi bezrolnych i małorolnych chłopów. Powojenna władza rozdzieliła w ten sposób ponad sześć milionów hektarów, starając się zbudować masowe poparcie dla nowego porządku politycznego. Książka jest nie tylko mikrohistorycznym studium przebiegu reformy, ale także opowiada o społecznych relacjach na wsi u zarania PRL. Autorka dzięki przeprowadzonym wywiadom opisała ten proces, który okazał się bardziej niejednoznaczny, niż chciała ujawnić ówczesna propaganda.
Przewodniczący jury. Profesor. Zajmuje się historią Polski XX wieku. Redaktor miesięcznika „Więź". Pracuje w Instytucie Studiów Politycznych PAN, członek korespondent Akademii. Wykładowca Collegium Civitas. Autor wielu książek, ostatnio opublikował autobiografię „Zawód: historyk" oraz „Państwo czy rewolucja. Polscy komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892-1920".
Profesor. Politolog i historyk. Obecnie profesor zwyczajny Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W latach 2011-16 członek i przewodniczący Rady Instytutu Pamięci Narodowej. Ostatnio wydał: „O dwóch takich, co podzieliły Polskę" i „Od Mazowieckiego do Suchockiej. Polskie rządy w latach 1989-1993".
Historyczka, pracowniczka Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Członkini zarządu International Federation of Research for Women’s History, Komisji Historii Kobiet przy Komitecie Nauk Historycznych PAN, redakcji „Aspasia. The International Yearbook of Central, Eastern, and Southeastern European Women’s and Gender History". Jej główne publikacje: „Kobieta aktywna w Polsce międzywojennej. Dylematy środowisk kobiecych" i „Migration als Ressource. Zur Pendelmigration polnischer Frauen in Privathaushalte der Bundesrepublik".
Historyczka, doktor habilitowana nauk humanistycznych, pracowniczka Zakładu Antropologii Historycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka m.in. „Rodzina, tabu i komunizm w Polsce, 1956-1989" i „Przez dziurkę od klucza. Życie prywatne w Krakowie (1945-1989)".
Profesor. Historyk, politolog, publicysta. Pracował m.in. w Instytucie Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku i w Instytucie Studiów Politycznych PAN. Autor m.in. „Economic Nationalism and Development: Central and Eastern Europe between the Two Wars".
Dr hab. Historyk dziejów najnowszych Polski, autor wielu publikacji, ostatni sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa 2010-16.
Historyczka i socjolożka. Zajmuje się historią stosunków polsko-żydowskich i historią społeczną w XX wieku. Profesor Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, członkini Komitetu Nauk Historycznych PAN. Autorka wielu książek, ostatnio opublikowała „Koty w społeczeństwie II Rzeczypospolitej". Członkini polskiego PEN Clubu.
Pisarz, publicysta, przez 20 lat redaktor naczelny „Nowych Książek". Autor m.in.: „Bić się czy nie bić?", „M jak Mickiewicz", „Ani tryumf, ani zgon". Ostatnio wydał esej historyczny „Wojna według Karskiego".
Pracuje w Instytucie Studiów Politycznych PAN. Zajmuje się historią społeczną i historią opozycji demokratycznej w powojennej Polsce. Odbyła staże naukowe na Yale University oraz w Imre Kertész Kolleg w Jenie. Autorka m.in. biografii Kazimierza Moczarskiego i monografii strajku w Trójmieście w sierpniu 1980 roku, za którą otrzymała Nagrodę im. Jana Długosza. Autorka felietonów w dodatku do „Gazety Wyborczej" – „Ale Historia".
Historyk i bibliotekarz, dyrektor Biblioteki Narodowej i przewodniczący Krajowej Rady Bibliotecznej. Doktor historii. Autor wielu publikacji z zakresu historii książki i bibliotek. Redaktor naczelny „Polish Libraries", przewodniczący Rady Muzeum Warszawy. Członek honorowy Association Internationale de Bibliophilie.
Reporterka i pisarka. Po 1989 r. współtworzyła „Gazetę Wyborczą", gdzie prawie 15 lat kierowała działem reportażu. Prowadzi zajęcia w Polskiej Szkole Reportażu. W 2019 r. za całokształt twórczości otrzymała Literacką Nagrodę im. Juliana Tuwima. Autorka wielu książek, m.in. „Wyspy Węży", „Domu żółwia. Zanzibar" i „Czarnego ogrodu".
Żołnierz AK, prawnik, działacz katolicki. Uczestnik negocjacji podczas strajków w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. W latach 80. szef ekspertów Komisji Krajowej „Solidarności". Współorganizator Okrągłego Stołu. Wicemarszałek Senatu, poseł na Sejm, a także poseł do Parlamentu Europejskiego.
Laureatami nagrody byli wybitni autorzy: Gunnar S. Paulsson, „Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy (1940-1945)", Bogdan Gadomski, „Biografia agenta. Józef-Josek Mützenmacher (1903-1947)", Andrzej Friszke, „Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi", Timothy Snyder, „Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem", Marcin Zaremba, „Wielka trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys", Karol Modzelewski, „Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca", Alexandra Richie, „Warszawa 1944. Tragiczne powstanie", Andrzej Nowak, „Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement", Agata Zysiak, „Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście", Jerzy Kochanowski, „Rewolucja międzypaździernikowa. Polska 1956-1957", Olga Linkiewicz, „Lokalność i nacjonalizm. Społeczności wiejskie w Galicji Wschodniej w dwudziestoleciu międzywojennym", Mariusz Mazur za „Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945-1956. Aspekty mentalno-psychologiczne", a w ubiegłym roku Grzegorz Piątek za książkę „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949".
Kazimierz Moczarski, dziennikarz i prawnik, demokrata i społecznik, żołnierz Armii Krajowej, po wojnie przez 11 lat więziony przez komunistów, jest autorem „Rozmów z katem" – niezwykłego zapisu rozmów z Jürgenem Stroopem, likwidatorem warszawskiego getta, z którym dzielił jedną celę więzienia na warszawskim Mokotowie. Biografia, postawa i twórczość sprawiają, że Kazimierz Moczarski to doskonały patron dla nagrody honorującej najlepsze książki historyczne, które zmieniają nasz sposób myślenia o przeszłości i nas samych.
Organizatorem i fundatorem konkursu jest m.st. Warszawa, a współorganizatorami Dom Spotkań z Historią oraz Fundacja im. Kazimierza i Zofii Moczarskich. Partnerami nagrody są Biblioteka Narodowa i Muzeum Historii Żydów Polskich „Polin". Patronem medialnym jest „Gazeta Wyborcza".
Materiał promocyjny partnera
Materiał promocyjny partnera
Materiał promocyjny partnera
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze
Znakomite.
Mam inne zdanie na temat tej książki, po wielu latach od ukończenia liceum dobrze mi zrobiło spojrzenie na naszą historię z niepolskiego punktu widzenia. To nie jest poziom podstawówki, chyba ze autor komentarza jest profesorem historii, wtedy rozumiem opinię. Poleciłem ją rodzeństwu poza granicami kraju mieszkającemu, oni nigdy nie interesowali się historią, a teraz przy ogólnym wzmożeniu straszni z nich patrioci, choc jak zaznaczyłam, nigdy piątek w szkole nie mieli. I moze to śmieszne, ale myślę, że taki Amerykanin jak autor tej książki potrafi przystępniej coś powiedzieć o Polsce niż nasi wielcy historycy.
Mnie również. Syntetyczne spojrzenie i to w wykonaniu osoby z zewnątrz.
Poza tym dla wielu kompletnych ignorantów historycznych przeczytanie tej książki może być w ogóle podstawowym i jedynym źródłem wiedzy. Daj Boże, żeby chociaż to czytnęli.
Jasne, bo na polio chorowali tylko chłopcy, w Kazachstanie były tylko chopy, w ruchu oporu walczyli wyłącznie mężczyźni, a reforma rolna dotyczyła tylko osób z penisami xd
Wybrałeś, wyświechtany ruski trollu tylko kilka książek, ktore nie mówią wyłącznie o mężczyznach. Pominąłeś fakt, manipulatorze, że wiele z nich traktuje wylacznie o mężczyznach i ŻADNA o kobietach/kobiecie.