Marcin Czy¿ewski
01.09.2009
12:00
Je¶li nie chcesz, by twoi bliscy pok³ócili siê kiedy¶ o twój maj±tek, napisz porz±dny testament. Dzi¶ radzimy, jak i po co to zrobiæ. A tak¿e jak siê zachowaæ, gdy dostajemy spadek.
Dziedziczymy po rodzicach dom. NajchÄ™tniej sprzedalibyÅ›my go od rÄ™ki. Wolnego! Najpierw musimy zdobyć dokument potwierdzajÄ…cy prawo do spadku. Mamy dwie drogi: sÄ…dowÄ… i notarialnÄ….Notarialne poÅ›wiadczenie dziedziczeniaJest możliwe od marca. DziÄ™ki temu zamiast do sÄ…du idziemy do kancelarii notarialnej i… oszczÄ™dzamy czas, bo na orzeczenie sÄ…dowe można czekać nawet kilka miesiÄ™cy. – Akt poÅ›wiadczenia dziedziczenia może sporzÄ…dzić każdy notariusz, bez wzglÄ™du na miejsce ostatniego zamieszkania spadkodawcy – mówi notariusz Renata Greszta, czÅ‚onek Krajowej Rady Notarialnej. – Zainteresowani nie skÅ‚adajÄ… żadnych wniosków ani pism procesowych. PostÄ™powanie u notariusza jest wiÄ™c szybsze, Å‚atwiejsze i mniej sformalizowane.Aby poÅ›wiadczyć spadek u rejenta, trzeba speÅ‚nić trzy warunki:– do kancelarii muszÄ… przyjść wszystkie osoby, które mogÄ… wchodzić w rachubÄ™ jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (czym siÄ™ różniÄ…, piszemy niżej);– miÄ™dzy nimi nie może być żadnych sporów o podziaÅ‚ spadku;– notarialne poÅ›wiadczenie dziedziczenia dotyczy wyÅ‚Ä…cznie tych spadków, które zostaÅ‚y otwarte od 1 lipca 1984 r. (tzw. otwarcie spadku nastÄ™puje z chwilÄ… Å›mierci spadkodawcy).Krok 1. Umawiamy siÄ™ z notariuszem. Możemy to zrobić osobiÅ›cie lub telefonicznie. Rejent powie nam, jakie musimy zabrać ze sobÄ… dokumenty (m.in. akt zgonu spadkodawcy, akty urodzenia, akt małżeÅ„stwa potencjalnych spadkobierców, testament – jeÅ›li w grÄ™ wchodzi dziedziczenie testamentowe).Krok 2. Wszyscy potencjalni spadkobiercy (testamentowi i ustawowi) spotykajÄ… siÄ™ w kancelarii notarialnej. Jeżeli nie ma miÄ™dzy nimi sporu, rejent sporzÄ…dza protokół dziedziczenia. Zawiera on m.in. oÅ›wiadczenia, że stwierdzenie praw do spadku nie byÅ‚o przedmiotem postÄ™powania przed sÄ…dem (za skÅ‚adanie faÅ‚szywych oÅ›wiadczeÅ„ grozi odpowiedzialność karna).Zostaje też odczytany testament (jeżeli spadkodawca go pozostawiÅ‚) i zÅ‚ożone oÅ›wiadczenia o przyjÄ™ciu lub odrzuceniu spadku. PoÅ›wiadczenie musi nastÄ…pić przed upÅ‚ywem szeÅ›ciu miesiÄ™cy od dnia Å›mierci spadkodawcy.Krok 3. Na podstawie protokoÅ‚u dziedziczenia notariusz sporzÄ…dza akt poÅ›wiadczenia dziedziczenia. Dokument okreÅ›la krÄ…g spadkobierców oraz ich udziaÅ‚y w spadku. Po zarejestrowaniu w elektronicznym rejestrze poÅ›wiadczeÅ„ dziedziczenia (czytaj też niżej) akt nabiera mocy prawnej równorzÄ™dnej z sÄ…dowym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku.Krok 4. Spadkobiercy mogÄ… posÅ‚użyć siÄ™ wypisem aktu poÅ›wiadczenia dziedziczenia, by wykazywać swoje prawa do spadku (możemy wreszcie sprzedać dom). Trzeba też zgÅ‚osić siÄ™ w urzÄ™dzie skarbowym, by rozliczyć siÄ™ z podatku od spadku lub skorzystać z przysÅ‚ugujÄ…cego zwolnienia (pisaliÅ›my o tym wczoraj).Notarialne poÅ›wiadczenie dziedziczenia kosztuje 150 zÅ‚ (100 zÅ‚ – protokół dziedziczenia, 50 zÅ‚ – sporzÄ…dzenie aktu poÅ›wiadczenia).Po spadek do sÄ…duNadal możemy starać siÄ™ o spadek w sÄ…dzie. To konieczne, gdy potencjalni spadkobiercy siÄ™ spierajÄ….W sÄ…dzie rejonowym (wÅ‚aÅ›ciwym dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarÅ‚ego) trzeba zÅ‚ożyć pisemny wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. MuszÄ… być w nim informacje dotyczÄ…ce imienia, nazwiska i adresu spadkodawcy (zmarÅ‚ego) oraz potencjalnych spadkobierców. Do tego musisz doÅ‚Ä…czyć: akty stanu cywilnego ustawowych spadkobierców (w przypadku córek, wnuczek itd. akty zawarcia małżeÅ„stwa, z których wynika zmiana nazwiska), akt zgonu spadkodawcy i ewentualnie testament (jeÅ›li nie dziedziczymy ustawowo).Potem trzeba czekać – nawet kilka miesiÄ™cy – na wezwanie na rozprawÄ™. Jej uczestnikami sÄ… wnioskodawca i wszystkie osoby mogÄ…ce wchodzić w rachubÄ™ jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi. SÄ…d bada, czy spadkodawca zostawiÅ‚ testament i kto jest spadkobiercÄ…, a także ustala – gdy spadek jest dzielony miÄ™dzy kilka osób – w jakich częściach uÅ‚amkowych spadkobiercy odziedziczÄ… majÄ…tek zmarÅ‚ego. Gdy to ustali, wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Po jego uprawomocnieniu spadkobierca może otrzymać odpis prawomocnego postanowienia i na jego podstawie – wraz z dokumentem potwierdzajÄ…cym rozliczenie z fiskusem – rozporzÄ…dzać majÄ…tkiem (możemy sprzedać dom).Uwaga! SÄ…d zapyta nas – podobnie jak notariusz – czy nie mamy wiedzy o jeszcze innych spadkobiercach oprócz tych, którzy zostali już wskazani. Takie oÅ›wiadczenie skÅ‚ada siÄ™ pod rygorem odpowiedzialnoÅ›ci karnej, czyli nie można skÅ‚amać. Jeżeli okaże siÄ™ np., że nasz ojciec miaÅ‚ nieÅ›lubnego syna (a my nie utrzymujemy kontaktu z przyrodnim bratem i nie wiemy, gdzie mieszka), sÄ…d zarzÄ…dzi poszukiwania. W praktyce wyglÄ…da to tak, że w prasie sÄ… zamieszczane odpowiednie ogÅ‚oszenia, aby potencjalni spadkobiercy wskazanej osoby zgÅ‚osili siÄ™ do sÄ…du w ciÄ…gu szeÅ›ciu miesiÄ™cy.Uważaj na dÅ‚ugiSpadek może wpÄ™dzić nas w kÅ‚opoty – z domem czy autem możemy odziedziczyć też dÅ‚ugi! Może siÄ™ np. okazać, że ojciec w tajemnicy przed wszystkimi zostawiÅ‚ zadÅ‚użonÄ… kamienicÄ™. Co robić, by nie spÅ‚acać jego dÅ‚ugów?Po pierwsze, spadek możemy odrzucić. Aby to zrobić, w ciÄ…gu szeÅ›ciu miesiÄ™cy od momentu, gdy dowiemy siÄ™ o Å›mierci spadkodawcy (dotyczy to dziedziczenia ustawowego i testamentowego), skÅ‚adamy w sÄ…dzie rejonowym miejsca zamieszkania lub pobytu albo u notariusza oÅ›wiadczenie o odrzuceniu spadku. Wtedy mamy pewność, że jesteÅ›my bezpieczni – spadkobierca formalnie zostaje uznany za osobÄ™, która nie dożyÅ‚a otwarcia spadku.Uwaga! Jeżeli sami wypiszemy siÄ™ z kÅ‚opotliwego spadku, to nasz udziaÅ‚ przechodzi na dzieci! Wtedy one też muszÄ… go odrzucić, aby nie spÅ‚acać dÅ‚ugów. Jeżeli sÄ… maÅ‚oletnie, dziedziczÄ… z ograniczeniem odpowiedzialnoÅ›ci za dÅ‚ugi (patrz niżej). Odrzucenie może siÄ™ otrzeć o sÄ…d opiekuÅ„czy, który zdecyduje, czy w imieniu dziecka możemy zÅ‚ożyć oÅ›wiadczenie o odrzuceniu spadku.A gdy nie wiemy, czy spadek przyniesie nam korzyÅ›ci czy straty? RozwiÄ…zaniem może być przyjÄ™cie spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to ograniczenie odpowiedzialnoÅ›ci za dÅ‚ugi do wartoÅ›ci spadku, czyli w najgorszym wypadku nie doÅ‚ożymy do interesu.Aby przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, trzeba zÅ‚ożyć oÅ›wiadczenie w sÄ…dzie lub u notariusza, tak jak w przypadku odrzucenia.Jeżeli decydujemy siÄ™ przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialnoÅ›ci za dÅ‚ugi (tzw. przyjÄ™cie proste), nie musimy skÅ‚adać żadnych oÅ›wiadczeÅ„. A za ewentualne dÅ‚ugi odpowiadamy caÅ‚ym majÄ…tkiem.Dziedziczenie ustawoweJeżeli spadkodawca nie pozostawiÅ‚ ważnego testamentu, majÄ…tek dziedziczÄ… osoby wskazane ustawowo. W pierwszej kolejnoÅ›ci to dzieci i małżonek spadkodawcy. OtrzymujÄ… spadek w równych częściach, ale część przypadajÄ…ca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta caÅ‚oÅ›ci spadku (jeżeli dzieci jest wiÄ™cej niż troje, to np. w przypadku Å›mierci męża żona zawsze otrzymuje jednÄ… czwartÄ… spadku, a pozostaÅ‚a część jest równo dzielona miÄ™dzy dzieci).JeÅ›li małżonek spadkodawcy nie żyje, caÅ‚ość majÄ…tku w równych częściach przechodzi na dzieci. JeÅ›li dziecko spadkodawcy nie żyje w momencie otwarcia spadku (czyli w chwili Å›mierci spadkodawcy), dziedziczenie przechodzi na jego dzieci lub kolejno na dalszych tzw. zstÄ™pnych (wnuki, prawnuki itd.).JeÅ›li zmarÅ‚y nie miaÅ‚ dzieci, spadek dziedziczÄ… jego małżonek oraz rodzice i rodzeÅ„stwo (jeżeli brat lub siostra nie żyjÄ…, przechodzi to na zstÄ™pnych, czyli ich dzieci, wnuki itd.). W tej sytuacji małżonkowi przypada zawsze poÅ‚owa spadku, rodzicom (liczonym Å‚Ä…cznie) – jedna czwarta, rodzeÅ„stwu (także liczonemu Å‚Ä…cznie) – również jedna czwarta.Nowelizacja kodeksu cywilnego, która ma wejść w życie na przeÅ‚omie czerwca i lipca, rozszerza spadkobierców o dziadków (dziedziczÄ… w przypadku braku zstÄ™pnych, małżonka, rodziców, rodzeÅ„stwa i zstÄ™pnych rodzeÅ„stwa) i pasierbów (otrzymujÄ… spadek, gdy nie żyje małżonek spadkodawcy i jego krewni powoÅ‚ani do dziedziczenia z ustawy).Rodzaje testamentówUstawowÄ… kolejność dziedziczenia może zmienić pozostawiony przez zmarÅ‚ego testament. Jest ich kilka rodzajów. Najpowszechniejsze sÄ… testamenty zwykÅ‚e: pisemny, ustny i notarialny.<b>Testament pisemny.</b> SporzÄ…dzajÄ…ca go osoba musi go w caÅ‚oÅ›ci wÅ‚asnorÄ™cznie (bez żadnych peÅ‚nomocników) spisać na papierze. Nie może zrobić tego na komputerze czy na maszynie do pisania. Wpisuje też datÄ™ sporzÄ…dzenia testamentu i skÅ‚ada czytelny podpis. To bardzo ważne, bo bez podpisu testament jest nieważny. Jeżeli taki testament nie jest przechowywany w domu, ale np. u notariusza, warto, by wiedziaÅ‚ o tym ktoÅ› z rodziny lub potencjalnych spadkobierców.<b>Testament ustny.</b> To możliwość dla osób, które ze wzglÄ™du na stan zdrowia nie sÄ… w stanie same spisać swojej ostatniej woli. Tu niezbÄ™dni sÄ… Å›wiadkowie. Potrzeba ich dwóch oraz uprawnionego urzÄ™dnika samorzÄ…dowego lub urzÄ™du stanu cywilnego. UrzÄ™dnik przy udziale Å›wiadków spisuje wolÄ™ testatora i odczytuje gotowy testament. JeÅ›li dyktujÄ…cy akceptuje treść, podpisuje siÄ™ pod dokumentem, a po nim urzÄ™dnik i Å›wiadkowie. Nie może zabraknąć daty sporzÄ…dzenia.<b>Testament notarialny.</b> Jest spisywany przez notariusza i ma formÄ™ aktu notarialnego. Kosztuje 61 zÅ‚ plus ok. 15 zÅ‚ za wypisy (gdy zawiera tylko powoÅ‚anie spadkobiercy lub kilku spadkobierców) lub 183 zÅ‚ plus ok. 30 zÅ‚ za wypisy (gdy zawiera jeszcze zapisy, polecenia lub wydziedziczenie).Nie każdy może peÅ‚nić funkcjÄ™ Å›wiadka testamentu. JeÅ›li Å›wiadkiem jest osoba, dla której testament przewidziaÅ‚ jakÄ…Å› korzyść, odpowiednia część testamentu jest nieważna.Wszystkie rodzaje testamentów majÄ… takÄ… samÄ… moc. Póki żyjemy, testament zawsze możemy zmienić, dlatego tak ważna jest data. ObowiÄ…zujÄ…cy jest zawsze ten z ostatniÄ… datÄ…. Jeżeli wczeÅ›niej spisaliÅ›my testament u notariusza, a potem zmieniliÅ›my zdanie i napisaliÅ›my kolejny, wÅ‚asnorÄ™czny, to w przypadku ich sprzecznoÅ›ci bÄ™dzie siÄ™ liczyÅ‚ ten ostatni – data zadecyduje. Jednak zawsze pamiÄ™tajmy o podpisie.Ostatnia wola ponad ustawÄ™Jeżeli spadkodawca chce, by dziedziczyli po nim tylko spadkobiercy ustawowi, wtedy testament nie jest konieczny. Gdy jednak decydujemy siÄ™ na jego spisanie, możemy obdzielić, kogo nam siÄ™ podoba, bez ograniczeÅ„.Prawnicy podkreÅ›lajÄ…, że wola zawarta w testamencie jest zawsze ponad zapisem ustawowym. – Inaczej testamenty nie miaÅ‚yby sensu. Testament może być zakwestionowany tylko ze wzglÄ™du na zarzuty formalne, a nie ze wzglÄ™du na treść – mówi adwokat Marek Krupski.To oznacza, że od sÄ…du można żądać nieuwzglÄ™dniania testamentu, jeżeli zostaÅ‚ on spisany przez osobÄ™ maÅ‚oletniÄ… lub chorÄ… psychicznie, pod wpÅ‚ywem groźby, gdy testator byÅ‚ wprowadzony w bÅ‚Ä…d lub gdy istniejÄ… zarzuty grafologiczne (tzn. że spadkodawca nie spisaÅ‚ testamentu wÅ‚asnorÄ™cznie). Aby powoÅ‚ać siÄ™ na takie zarzuty, mamy trzy lata od dnia, gdy dowiedzieliÅ›my siÄ™ o przyczynie nieważnoÅ›ci, lecz nie później niż 10 lat od Å›mierci spadkodawcy.Ważne! Testament wyraża wolÄ™ tylko jednej osoby. Inaczej jest nieważny. Dlatego np. rodzice nie mogÄ… sporzÄ…dzić wspólnego testamentu – każdy z nich musi zadbać o osobny dokument z wyrażeniem ostatniej woli.Zachowek i wydziedziczenieNa szczęście dla najbliższej rodziny (zstÄ™pnych, małżonka i rodziców) prawo w pewien sposób jÄ… zabezpiecza, nawet gdy spadkodawca pominÄ…Å‚ jÄ… w testamencie. To tzw. zachowek.Jeżeli autor testamentu o kimÅ› nie wspomniaÅ‚, pominiÄ™ta osoba może wystÄ…pić do spadkobiercy o zapÅ‚atÄ™ zachowku. Jego wysokość wynosi:dwie trzecie wartoÅ›ci udziaÅ‚u spadkowego, który przypadaÅ‚by jej przy dziedziczeniu ustawowym, jeÅ›li jest ona trwale niezdolna do pracy lub maÅ‚oletnia;jednÄ… drugÄ… wartoÅ›ci tego udziaÅ‚u w pozostaÅ‚ych wypadkach.Ale uwaga! Spadkodawca może w testamencie pozbawić ustawowych spadkobierców zachowku, czyli ich wydziedziczyć. Ma do tego prawo, gdy dana osoba wbrew jego woli uporczywie Å‚amie zasady współżycia spoÅ‚ecznego (jest alkoholikiem, narkomanem, zÅ‚odziejem, nie dba o wÅ‚asnÄ… rodzinÄ™); dopuÅ›ciÅ‚a siÄ™ wzglÄ™dem spadkodawcy albo najbliższych mu osób umyÅ›lnego przestÄ™pstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolnoÅ›ci albo rażącej obrazy czci (pobicie, okaleczenie, wiÄ™zienie, wyzwiska, poniżanie); uporczywie nie dopeÅ‚nia wzglÄ™dem spadkodawcy obowiÄ…zków rodzinnych (brak opieki nad chorym ojcem).Przyczyna wydziedziczenia danej osoby powinna wynikać z treÅ›ci testamentu, bo np. jeżeli spadkodawca ostatecznie przebaczyÅ‚ uprawnionemu do zachowku, nie może go wydziedziczyć. To czÄ™sto sprawy niejasne, w których ostatecznÄ… decyzjÄ™ podejmuje sÄ…d.Rejestr spadkowyAby dokonywać poÅ›wiadczeÅ„, notariusze musieli uruchomić elektroniczny rejestr. Ma on uniemożliwić powtórne poÅ›wiadczanie dziedziczenia po tym samym spadkodawcy np. u innego notariusza. Wiceprezes KRN, notariusz Jan Gielec, nadzorujÄ…cy prace nad systemem, mówi, że system nie pozwoli zarejestrować aktu poÅ›wiadczenia, jeÅ›li w bazie istnieje już dokument z tym samym numerem PESEL spadkodawcy.Jednak notariusze podkreÅ›lajÄ…, że mimo ich postulatów system nie obejmuje sÄ…dowych postanowieÅ„ o stwierdzeniu nabycia spadku. SÄ…dy i notariusze bÄ™dÄ… mogli sprawdzić za jego poÅ›rednictwem, czy inny notariusz nie sporzÄ…dziÅ‚ aktu poÅ›wiadczenia po tym samym spadkodawcy. Natomiast notariusz w żaden sposób nie bÄ™dzie mógÅ‚ sprawdzić, czy sÄ…d w rozpatrywanej przez niego sprawie nie wydaÅ‚ już postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.Gdyby jednak doszÅ‚o do wydania aktu poÅ›wiadczenia w sprawie rozpoznanej już przez sÄ…d, ten obowiÄ…zany jest uchylić zarejestrowany akt poÅ›wiadczenia dziedziczenia.* Za pomoc w przygotowaniu poradnika dziÄ™kujÄ™ adwokatowi Markowi Krupskiemu z kancelarii Krakowski & Krupski w Bielsku-BiaÅ‚ej.
Zobacz tak¿e