Mówię ojcu: "Napisałem o tobie opowiadanie na konkurs". A on jak dziecko - wskazuje na siebie palcem i pyta: "O mnie?!". Obaj się popłakaliśmy

Nie ma banału, wszystko jest historią

Akademia Opowieści to akcja "Gazety Wyborczej" i Ośrodka Brama Grodzka - Teatr NN z Lublina. Był konkurs na opowiadania, a przez pół roku na zachętę, na otwartych spotkaniach w kraju reporterzy i pisarze (Mariusz Szczygieł, Włodzimierz Nowak, Michał Nogaś) rozmawiali z twórcami, aktorami, muzykami, naukowcami o najważniejszych osobach w ich życiu. Często były to pierwsi nauczyciele, żona, rodzice, rzadziej przypadkowo spotkany człowiek. Zdarzyło się również, że pies - aktorka Zofia Czerwińska wspominała ze wzruszeniem Irę, który w czasie wojny uratował jej życie, poświęcając własne. Te spotkania uruchomiły głęboko skrywaną potrzebę opowiadaniach własnych, intymnych historii.

Doskonale rozumie to Tomasz Pietrasiewicz, dyrektor Ośrodka Brama Grodzka - Teatr NN. Od końca lat 90. zbiera w Lublinie indywidualne historie jego mieszkańców, z nich dopiero składa historię miasta. - Oficjalna narracja historyczna, taka z datami i wydarzeniami, nie wystarcza, żeby opowiedzieć dzieje. Bez prywatnych opowieści, niczego nie wiemy o przeszłości - mówi. Zebrał już ponad 5 tys. godzin wspomnień ok. 1500 mieszkańców. Jak puzzle układają mapę miejsc startych z dzisiejszego obrazu miasta, niewidocznych też w starych dokumentach. Każdą tak opowiedzianą historię - od informacji “gdzie stał nasz dom” po opowieści naprawdę dramatyczne, jak te z czasów II wojny światowej - jego projekt nobilituje i podnosi do rangi ważnego wydarzenia. Na równi z tymi, które powszechnie uważa się za decydujące historycznie.
- Tego ludziom brakuje, tego dowartościowania ich własnego życia - mówi Pietrasiewicz. - Dzięki Akademii Opowieści czują się wreszcie wysłuchani i zauważeni. Mimo że wcześniej o własnych przeżyciach myśleli jak o niewiele znaczącym “banale”.

1655 prób na zrozumienie

Akademia Opowieści była udaną próbą rozszerzenia lubelskiego projektu na cały kraj. Konkurs na opowiadanie pt. “Najważniejszy człowiek w moim życiu” chwycił w niespodziewanej skali.
-  Chcieliśmy tylko sprawdzić, jak wiele opowieści chodzi po świecie. I jak najwięcej ich zapisać - mówi Włodzimierz Nowak.
I sprawdzili - że naprawdę mnóstwo jest tych historii. Na konkurs wpłynęło 1655 prac.
- Gdybyśmy częściej rozmawiali, opowiadali sobie naszą trudną przeszłość, może nie mielibyśmy teraz tak podzielonej Polski - komentował Nowak w sobotę, 24 czerwca, podczas gali na zakończenie konkursu.
Co ciekawe, najwięcej opowiadań dotyczyło kobiet. Czołową rolę w pamięci Polaków, jak można wnioskować ze zgłoszonych prac, odgrywają w naszym społeczeństwie babcie.
Pietrasiewicz: - No i proszę, to nie ci utrzymujący rodziny “bohaterscy” mężczyźni, ale właśnie niedoceniane i marginalizowane w społecznym odbiorze kobiety odgrywały najważniejszą rolę w rodzinnym życiu! A może to dlatego, że o babciach nie możemy napisać niczego złego i w ten sposób próbujemy ocalić tylko jasną stronę naszej pamięci?

Wyrzygałem z siebie tę historię

Zwycięskie prace w konkursie Akademii Opowieści szczęśliwie tę pamięć różnicują. Jury - Włodzimierz Nowak, Maria Sadowska, Jacek Dehnel, Lidia Ostałowska i Tomasz Pietrasiewicz - wybrało nie tylko te “lukrowane” historie. “Najważniejszy człowiek w moim życiu to mój tata. Nienawidzę go” - napisał jeden z finalistów pod pseudonimem Mitia Cote. W swoim opowiadaniu rozprawia się boleśnie z pamięcią o opresyjnym ojcu.
- Ta historia mnie męczyła, zalegała mi w żołądku. Wreszcie wyrzygałem ją z siebie i teraz mogę zapomnieć - opowiada Mitia po konkursowej gali. Mówi o uldze, oczyszczeniu.

Podobnie laureat pierwszej nagrody Jakub Kruger. Swoje opowiadanie napisał pierwotnie w ramach terapii, na zlecenie psychologa. To była jego pierwsza większa wypowiedź pisemna po magisterce sprzed prawie 30 lat. Dziś jurorzy chwalą jego pióro i mówią o talencie w przekazywaniu i historii, i emocji. - Zamiast terapii mam zupełnie nowy rozdział w moim życiu - przyznaje Kruger. W jego szufladzie już czekają dwa nowe opowiadania, ciąg dalszy rozliczeń ze skomplikowaną historią dzieciństwa i reszty rodziny.

Nie dla komplikacji, ale z powodu pamięci za spisywanie rodzinnych dziejów zabrała się z kolei Olga Górska, autorka jednej z wyróżnionych w konkursie prac.
- Przed trzydziestką nie przywiązywałam wagi do historii rodzinnych. Budowałam swoje życie. Ale skończyłam studia, znalazłam pracę, a kilka lat po śmierci babci spostrzegłam, że zapominam nie tylko faktów, ale też słów, gestów, jej zapachu. Była mi tak droga, że postanowiłam nie dać jej tak łatwo odejść - opowiada.
- Człowiek jest “zwierzęciem opowiadającym” - mówi za pisarzem Salmanem Ruhsdim Tomasz Pietrasiewicz. - Opowiadajmy więc. Bo to ważne do budowania relacji między ludźmi.

W konkursie Akademii Opowieści trzy pierwsze miejsca zajęli: Jakub Krüger, Aleksander Dubiela, Jolanta Knap. Wyróżnieni to (niektórzy prosili o nieujawnianie nazwisk lub pseudonimy): Iwan, Olga Górska, B.L., Agata K., Jacek Warda, Daria Ziętara, Natalia Kozielczyk, Ewa Tina Szafranowicz, Kamil Szarlej. Nagrodzone prace zostały opublikowane w specjalnym wydaniu „Dużego Formatu”, nadal są dostępna w internetowym serwisie Akademii Opowieści.