Malarstwo jest sztuką milczenia. Ale siedemnastowieczni holenderscy malarze namiętnie pokazywali koncerty, lekcje gry, wytworne damy ćwiczące wprawki lub muzykujące dla ukochanego. Co trzeci obraz Vermeera (1632-1675) przywołuje muzyczne wątki. Młoda kobieta przy wirginale patrzy na nas wyczekująco. Potrzebuje partnera, który towarzyszyłby jej na violi da gamba leżącej bezczynnie na pierwszym planie. Muzykantki Vermeera nie patrzą na palce, lecz sprawdzają efekty swojej uwodzicielskiej sztuki.
Londyńska wystawa dowodzi, że w holenderskim Złotym Wieku muzyczne motywy były pretekstem dla miłosnych aluzji oraz zmysłowego przedstawienia mieszczańskich obyczajów. Gitarzystka Vermeera gra na instrumencie inkrustowanym kością słoniową, złotem i masą perłową - rekwizyt z epoki pozwala docenić skrupulatność malarza. Jednak wirtuozeria Vermeera i jego rówieśników polega przede wszystkim na subtelnym oddawaniu widzialnych szczegółów. Potrafią pokazać wieczorne światło, cienie na wyglansowanej posadzce, futrzaną lamówkę i wzór perskiego dywanu. Malarz Frans van Mieris na autoportrecie, zajęty grą na cytrze, odwraca się do nas z uśmiechem. Jakby chwalił się sztuką, którą potrafi wyczarować zarówno ze strun, jak i na płótnie.
'Vermeer and Music: The Art of Love and Leisure', National Gallery, Londyn, do 8 września
Urodzonego na duńskich Antylach Francuza Pissarra (1830-1903) nazywano często ojcem impresjonistów. Najstarszy w grupie był cierpliwy, łagodny, a koledzy zwracali się do niego po radę. Miał żydowskie korzenie. Antysemityzm swojego przyjaciela Degasa skomentował uwagą, że 'to wielki malarz, ale zupełnie ślepy'. Twórcy madryckiej wystawy postawili na wątek drogi powracający u Pissarra. Pokazywał łagodne, piaszczyste trakty, które prowadzą oko w głąb obrazu, dzieląc przestrzeń na płaskie, geometryczne strefy.
Ale inspirując się m.in. japońskimi drzeworytami, Pissarro malował również krzywe ścieżki, które wiją się i przechylają, wprowadzając niepokój. Jak zauważył współautor wystawy i prawnuk artysty Joachim Pissarro, ten mądry, spokojny malarz przyprawiał widzów nieraz o zawrót głowy.
W ostatnich latach stary artysta pokazywał paryskie arterie z tłumem dorożek i przechodniów. Zachwycał go deszcz na bulwarach, które biegną aż po horyzont i stykają się z niebem. Jak mawiał: 'Chcę wolny podążać moją własną drogą'.
'Camille Pissarro', Museo Thyssen-Bornemisza, Madryt, do 15 września
Z aparatem na szyi Diane Arbus (1923-1971) chodziła po Central Parku i placu Waszyngtona, jeździła do lunaparku na Coney Island i zaglądała do trzeciorzędnych kabaretów. Fotografowała transwestytów i damy z minionej epoki, czekające na klienta prostytutki i upośledzonych umysłowo. Twierdziła, że przy przypadkowym spotkaniu najpierw rzuca się w oczy to, co odstaje od normy.
Ale chodziło jej nie tyle o ekscentryczność czy ułomność, co raczej rozmijanie się 'wewnętrznej' osoby z maskę, spod której przeziera twarz. Spotkanie giganta z karzełkami, niedorozwinięte kobiety w staromodnych kapeluszach, podstarzali nudyści w swoim salonie. Nawet kiedy Arbus podejmowała te ekstremalne tematy, nie wystawiała ludzi na pośmiewisko ani nie wyolbrzymiała ich nieszczęścia. Jej portrety cechuje mieszanina empatii i dystansu. Dzięki wrażliwemu zmysłowi obserwacji dostrzegła cień śmierci na twarzy śpiącego niemowlęcia, urodę obwieszonej perłami bogaczki i przejmujący smutek przystrojonego w pióra transwestyty.
Pół roku temu Luwr otworzył prowincjonalną filię w pogórniczej miejscowości Lens (region Nord-Pas-de-Calais). Ideą siostrzanego muzeum jest prezentowanie na wystawach czasowych wybranych eksponatów z nieprzebranego bogactwa Luwru. W przeciwieństwie do paryskiego muzeum, którego historyczna siedziba zmusza do dość konserwatywnych aranżacji, zaprojektowane przez Japończyków muzeum w Lens z główną galerią długą na sto dwadzieścia metrów jest zbudowane ze szkła i światła.
Europa Rubensa to pierwsza międzynarodowa wystawa w tym miejscu. Kuratorzy pragnęli wyzwolić flamandzkiego artystę z barokowego stereotypu. Rubens (1577-1640), związany z Habsburgami, katolicyzmem i papiestwem, był przede wszystkim artystą jednego klanu, dynastii i jednej religii: pracował jak hollywoodzki reżyser, utrzymywał kilkudziesięciu pomocników, odniósł społeczny i komercyjny sukces. Malował heroiczne, potężne ciała na gigantycznych płótnach. Pracował z rozmachem i również wystawa jest ambitnie zakrojona: obrazy i rysunki pochodzą z ponad pięćdziesięciu międzynarodowych kolekcji.
U progu XV w. humanista Leonardo Bruni napisał laudację na cześć Florencji, która przez swoje położenie, klimat, instytucje społeczne, ale również architekturę i geniusz mieszkańców, pretendowała do miana idealnego miasta. W Palazzo Strozzi można podziwiać błyskotliwą paradę arcydzieł, układających się w nowe spojrzenie na świt renesansu. To m.in. sceny ofiary Izaaka, które Filippo Brunelleschi i Lorenzo Ghiberti w 1401 r. przedstawili w konkursie na autorstwo drugich drzwi florenckiego baptysterium. Data tej potyczki jest zwykle uznawana za próg epoki. Wystawa dowodzi, że jej pionierami byli właśnie rzeźbiarze.
Epokę zdominował geniusz Donatello (1386-1466), który w długiej karierze wciąż eksperymentował. Imponuje jego monumentalny św. Ludwik z brązu uzupełnionego emalią i górskim kryształem. Z kolei zainspirowany rzymskimi przykładami koń nieomal porusza chrapami, widać każdą żyłkę, prawie słychać rżenie.
Przykład Donatella nauczył malarza Masaccia pokazywać trójwymiarowe bryły, a rzeźbiarz i architekt Brunelleschi wskazał drogę dla malarza Paola Uccella, fanatyka perspektywy. Na wystawie znalazła się wypożyczona z berlińskiego muzeum Bode płaskorzeźba Madonna Pazzi, gdzie czoło matki czule styka się z twarzą dziecka. To jedna z mistrzowskich kompozycji, które dzięki odlewom i modelom z terakoty były następnie powielane we florenckich warsztatach. Także dzięki tym możliwościom 'taniej' sztuki rzeźbiarze jako pierwsi ponieśli 'pochodnię' renesansu.
Podobno żyjemy u schyłku ery papierowej; zbliża się koniec szeleszczącej gazety. Tymczasem w galerii Saatchi można oglądać wystawę poświęconą papierowi - jednemu z najważniejszych materiałów w historii sztuki. Nie zobaczymy tu jednak renesansowych szkiców sangwiną. Wszystkie dzieła pachną świeżością.
Współcześni artyści dowodzą, że dzieła na papierze nie muszą być płaskie. Hiszpanie José Lerma i Héctor Madera pokazali kolosalne popiersie boksera - wgniecenia miękkiej papierowej materii ukazują twarz zniekształconą licznymi złamaniami. Z kolei Brazylijczyk Marcelo Jácome z papierowych latawców konstruuje delikatne, kolorowe "smoki"- ruchome rzeźby nieomal w stanie nieważkości.
Papier fascynuje także artystów jako materiał zniszczalny, symbol 'epoki jednorazówek'. Szkotka Rachel Adams z pogniecionych skrawków formuje skomplikowane, abstrakcyjne rzeźby, przypominające posągi z brązu. Brytyjka Jodie Carey z poplamionych gazet tworzy barokowe wiązanki kwiatów. Jakby odwracając proces powstawania papieru, Kolumbijczyk Miler Lagos rzeźbi z makulatury gałęzie i konary drzew. Japończyk Yuken Teruya, zainspirowany tradycją origami, z torebek na zakupy z drogich sklepów zrobił małe 'pudełka', w których umieścił delikatne drzewka. Z drzewa powstałeś i w drzewo się obrócisz.
Pompeje i Herkulanum to miasta śmierci - w 79 r. naszej ery oba zalał Wezuwiusz. Na poświęconej im wystawie nie mogło zabraknąć odlewów ofiar: przytulonych do siebie w chwili śmiertelnej trwogi. Tematem wystawy w British Museum jest jednak nie śmierć, ale życie, jakie możemy rekonstruować i sobie wyobrazić na podstawie archeologicznych znalezisk. Zobaczymy tu spektakularny "pokój ogrodowy" z freskami, na których można zidentyfikować gatunki roślin i ptaków. Zachowały się także drewniane meble: bieliźniarka, ogrodowa ławka i dziecinna kołyska.
Sale ekspozycji odpowiadają poszczególnym domowym pomieszczeniom. Nauczymy się, że w cubiculum, czyli sypialni, ludzie także ubierali się i myli, spożywali drobne posiłki i odbywali zawodowe spotkania. Z kolei toalety często mieściły się w kuchni. Bohaterami wystawy są zwykli mieszkańcy. Wytwórca garum (sosu ze sfermentowanych ryb) ozdobił swój przedpokój mozaiką przedstawiającą słoje ze swoim produktem. Niezapomniane jest spojrzenie pary bogatych piekarzy, którzy kazali namalować się z rylcem i tabliczką na znak, że są piśmienni.
Rzymianie wydają się czasem wzruszająco bliscy: w Herkulanum znaleziono narzędzia lekarskie, kolorowe szkiełka z kolekcji bogatej dziewczynki oraz skarbczyk pełen monet. Ale z naszej perspektywy bywają też zaskakujący: w jadalniach malowali szkielety roznoszące wino, a ich przysmakiem była orzesznica grillowana w miodzie.
'Life and death in Pompeii and Herculaneum', British Museum, Londyn, do 29 września
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze