Pierwsi fotografowie Warszawy. Zapraszamy na spacer po XIX-wiecznej stolicy

Oto najstarsze fotografie Warszawy. Zdjęcia wykonane przez Karola Beyera, Maksymiliana Fajansa i Konrada Brandla pokazują, jak przez lata zmieniał się wizerunek stolicy Polski. <br> Z fotografii wyłania się miasto, które mimo zdegradowania do prowincjonalnego ośrodka administracyjnego w carskiej Rosji, represji i permanentnego stanu wojennego oraz brutalnej polityki rusyfikacyjnej, wyrosło na największy ośrodek miejski i przemysłowy na ziemiach polskich i które utrzymało pozycję kulturalnej, politycznej i gospodarczej stolicy podzielonego przez trzech zaborców narodu. Na zdjęciu: targ na Rynku Starego Miasta, ok. 1885 r. Fotografie można oglądać na plenerowej wystawie Domu Spotkań z Historią

Konrad Brandel

1 z 13

Oto najstarsze fotografie Warszawy. Zdjęcia wykonane przez Karola Beyera, Maksymiliana Fajansa i Konrada Brandla pokazują, jak przez lata zmieniał się wizerunek stolicy Polski.
Z fotografii wyłania się miasto, które mimo zdegradowania do prowincjonalnego ośrodka administracyjnego w carskiej Rosji, represji i permanentnego stanu wojennego oraz brutalnej polityki rusyfikacyjnej, wyrosło na największy ośrodek miejski i przemysłowy na ziemiach polskich i które utrzymało pozycję kulturalnej, politycznej i gospodarczej stolicy podzielonego przez trzech zaborców narodu. Na zdjęciu: targ na Rynku Starego Miasta, ok. 1885 r. Fotografie można oglądać na plenerowej wystawie Domu Spotkań z Historią "Pierwsi fotografowie Warszawy Beyer, Brandel, Fajans"

Wystawę plenerową Domu Spotkań z Historią

Konrad Brandel

2 z 13

Wystawę plenerową Domu Spotkań z Historią "Pierwsi fotografowie Warszawy Beyer, Brandel, Fajans" można zwiedzać w dniach 16 kwietnia-18 października 2015 na Skwerze im. ks. Twardowskiego w Warszawie. Dzięki kodom QR umieszczonym na każdej planszy możliwe będzie porównanie przedstawionych miejsc z ich współczesnym widokiem. Na zdjęciu: Ogród Saski, ok. 1890. Ogród Saski, udostępniony mieszkańcom od roku 1727, pełnił funkcję parku miejskiego także za rosyjskiego panowania. Dzieci bawiące się opodal pałacu Saskiego, siedziby dowództwa rosyjskiej armii, zostały sfotografowane nowoczesnym aparatem fotograficznym Brandla. Konstrukcja kamery pozwalała na robienie z ręki ostrych ujęć poruszających się postaci.

Widok z placu Krasińskich na kościół popijarski oraz wylot ulicy Długiej, ok. 1885 r.
W centrum kadru dominuje sylwetka barokowego kościoła Pijarów przy Długiej, który został przebudowany na rosyjską cerkiew prawosławną. <br> Pierwotny kształt kościoła przywrócono dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Dzisiaj jest to katedra polowa Wojska Polskiego. Przed kościołem widoczny tramwaj konny, który od 1881 r. kursował na linii łączącej Rogatki Mokotowskie z Nalewkami i jechał przez Aleje Ujazdowskie, Nowy Świat, Krakowskie Przedmieście, Podwale, Długą i Świętojerską. Była to miejska linia tramwajowa. Życie codzienne zostało czytelnie zarejestrowane nowoczesnym aparatem fotograficznym Brandla, pozwalającym na wykonywanie 'z ręki' ostrych zdjęć poruszających się obiektów.

Konrad Brandel

3 z 13

Widok z placu Krasińskich na kościół popijarski oraz wylot ulicy Długiej, ok. 1885 r. W centrum kadru dominuje sylwetka barokowego kościoła Pijarów przy Długiej, który został przebudowany na rosyjską cerkiew prawosławną.
Pierwotny kształt kościoła przywrócono dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Dzisiaj jest to katedra polowa Wojska Polskiego. Przed kościołem widoczny tramwaj konny, który od 1881 r. kursował na linii łączącej Rogatki Mokotowskie z Nalewkami i jechał przez Aleje Ujazdowskie, Nowy Świat, Krakowskie Przedmieście, Podwale, Długą i Świętojerską. Była to miejska linia tramwajowa. Życie codzienne zostało czytelnie zarejestrowane nowoczesnym aparatem fotograficznym Brandla, pozwalającym na wykonywanie 'z ręki' ostrych zdjęć poruszających się obiektów.

Plac Trzech Krzyży z kościołem św. Aleksandra, ok. 1895 r.
W centrum kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży po przebudowie autorstwa architekta Józefa Dziekońskiego, zrealizowanej na przełomie lat 80. i 90. XIX wieku. Monumentalna świątynia w czasie II wojny światowej została zburzona. Po wojnie odbudowano na tym miejscu kościół w jego pierwotnym, klasycystycznym kształcie, autorstwa Piotra Aignera.

Konrad Brandel

4 z 13

Plac Trzech Krzyży z kościołem św. Aleksandra, ok. 1895 r. W centrum kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży po przebudowie autorstwa architekta Józefa Dziekońskiego, zrealizowanej na przełomie lat 80. i 90. XIX wieku. Monumentalna świątynia w czasie II wojny światowej została zburzona. Po wojnie odbudowano na tym miejscu kościół w jego pierwotnym, klasycystycznym kształcie, autorstwa Piotra Aignera.

Krakowskie Przedmieście z kościołem św. Krzyża, 1858.
Przed fasadą kościoła nie ma jeszcze figury Chrystusa dźwigającego krzyż, która stanie się jedną z najbardziej rozpoznawalnych warszawskich rzeźb. Na pierwszym planie scena rodzajowa z woziwodą, którego zaprzęg konny zatrzymał się przed hydrantem umożliwiającym mieszkańcom czerpanie bieżącej wody. Pierwsza sieć wodociągowa z wodotryskami i zdrojami ulicznymi powstała zaledwie kilka lat wcześniej i była ogromnym osiągnięciem miasta.

Karol Beyer

5 z 13

Krakowskie Przedmieście z kościołem św. Krzyża, 1858. Przed fasadą kościoła nie ma jeszcze figury Chrystusa dźwigającego krzyż, która stanie się jedną z najbardziej rozpoznawalnych warszawskich rzeźb. Na pierwszym planie scena rodzajowa z woziwodą, którego zaprzęg konny zatrzymał się przed hydrantem umożliwiającym mieszkańcom czerpanie bieżącej wody. Pierwsza sieć wodociągowa z wodotryskami i zdrojami ulicznymi powstała zaledwie kilka lat wcześniej i była ogromnym osiągnięciem miasta.

Karol Beyer

6 z 13

Autoportet Karola Beyera, 1861. Muzeum Narodowe w Warszawie.
Karol Beyer (1818-1877) jest uznawany za ojca polskiej profesjonalnej fotografii. Już w 1845 roku otworzył w Warszawie atelier. W usytuowanym na rogu ulic Karowej i Krakowskiego Przedmieścia zakładzie stworzył fotograficzny panteon Polaków. Jako jedyny fotograf utrwalił życie codziennie warszawskiej ulicy w czasach patriotycznych manifestacji w pamiętnym 1861 roku oraz stanu wojennego. Wydawał również albumy ilustrowane fotografiami zabytków. Za aktywność społeczną i zawodową był więziony, został skazany na zesłanie. Na mocy amnestii wrócił do Warszawy w 1865, ale do końca życia pozostał pod nadzorem carskiej policji.

Mieszkańcy Warszawy na Krakowskim Przedmieściu, ok. 1895. Prawdziwa fotografia uliczna wykonana przez artystę wmieszanego w tłum przechodniów na zatłoczonym (jak dzisiaj) Krakowskim Przedmieściu.

Karol Beyer

7 z 13

Mieszkańcy Warszawy na Krakowskim Przedmieściu, ok. 1895. Prawdziwa fotografia uliczna wykonana przez artystę wmieszanego w tłum przechodniów na zatłoczonym (jak dzisiaj) Krakowskim Przedmieściu.

Maksymilian Fajans

8 z 13

Autoportet Maksymiliana Fajansa, 1861. Muzeum Sztuki w Łodzi.
Maksymilian Fajans (1825-1890) wykształcony w Szkole Sztuk Pięknych oraz pracowniach artystów paryskich początkowo zajmował się rysunkiem i litografią. W 1862 roku dołączył do oferty modną fotografię i odtąd jego pracowania nosiła nazwę Zakład Artystyczno-Litograficzny i Fotograficzny. Był portrecistą i dokumentalistą. Jako fotoreporter utrwalił nowe - dziś często już nie istniejące - inwestycje: powstające linie kolejowe, wszystkie ówczesne dworce, mosty. Dzięki zainteresowaniu tematami industrialnymi stał się ważnym fotografem prawobrzeżnej części miasta. Wypracował własną technologię wykonywania odbitek fotograficznych, uzyskując czekoladowy koloryt, odmienny do standardowej sepi.

Dworzec drogi żelaznej nadwiślańskiej na stacji Praga. Widok od strony torów kolejowych, 1877 r. Strategicznym priorytetem carskich władz w Królestwie Polskim była rozbudowa linii kolejowych łączących Rosję z Królestwem. Linia kolejowa z Mławy przez Warszawę, Lublin i Chełm do Kowla na Wołyniu (obecnie Ukraina) została oddana do użytku 17 sierpnia 1877 jako czwarta linia kolejowa w Królestwie Polskim. O jej znaczeniu świadczy przebieg trasy, łączącej rosyjskie twierdze w Warszawie, Modlinie, Dęblinie, Łucku, Dubnie i Równem. Drewniany dworzec na stacji Praga został zniszczony podczas I wojny światowej. Stacja Praga znajdowała się za rogatkami petersburskimi, za praskim cmentarzem cholerycznym, w pobliżu Fortu Śliwickiego. Obecnie jest to rejon ulicy Pożarowej.

Maksymilian Fajans

9 z 13

Dworzec drogi żelaznej nadwiślańskiej na stacji Praga. Widok od strony torów kolejowych, 1877 r. Strategicznym priorytetem carskich władz w Królestwie Polskim była rozbudowa linii kolejowych łączących Rosję z Królestwem. Linia kolejowa z Mławy przez Warszawę, Lublin i Chełm do Kowla na Wołyniu (obecnie Ukraina) została oddana do użytku 17 sierpnia 1877 jako czwarta linia kolejowa w Królestwie Polskim. O jej znaczeniu świadczy przebieg trasy, łączącej rosyjskie twierdze w Warszawie, Modlinie, Dęblinie, Łucku, Dubnie i Równem. Drewniany dworzec na stacji Praga został zniszczony podczas I wojny światowej. Stacja Praga znajdowała się za rogatkami petersburskimi, za praskim cmentarzem cholerycznym, w pobliżu Fortu Śliwickiego. Obecnie jest to rejon ulicy Pożarowej.

Konrad Brandel

10 z 13

Autoportret Konrada Brandela w gondoli balonu, 1865 r. Konrad Brandel (1838-1920) początkowo pracował w atelier Karola Beyera, własny zakład otworzył w 1865 r. i prowadził go do przełomu wieków. Utrwalił najsłynniejszy do dzisiaj widok panoramiczny Warszawy, wykonał pierwsze zdjęcia Warszawy podczas lotu balonem. Zamiłowanie do pracy w plenerze i reportażu doprowadziło go do wynalezienia 'fotorewolweru', kamery do robienia zdjęć 'z ręki'. Jako pierwszy dokumentował stany chorobowe pacjentów warszawskich lekarzy, za co otrzymał tytuł Fotografa Cesarskiego Warszawskiego Uniwersytetu. Wykonane przez Brandla zdjęcia warszawskich ulic pozwalają na drobiazgowe studiowanie życia codziennego w mieście.

Plac Zamkowy z namiotami wojska rosyjskiego stacjonującego przed Zamkiem Królewskim w Warszawie. Fotograf dokumentował obraz 'oblężonej' stolicy Królestwa Polskiego małym aparatem do zdjęć plenerowych, który zakupił w 1860 roku. Nowy aparat był przystosowany do klisz szklanych o wymiarach 10×13 (określanych 'kilkucalowymi') i pozwalał na większą swobodę przy wykonywaniu zdjęć. Z małych negatywów uzyskiwano odbitki większych rozmiarów przy użyciu powiększalnika, który w tym samym czasie wzbogacił pracownię Beyera. Fotografię zaprezentowano w paryskiej 'L'Illustration' 9 września 1863. Dzisiaj jest to jedno z najbardziej rozpoznawalnych polskich zdjęć.

Karol Beyer

11 z 13

Plac Zamkowy z namiotami wojska rosyjskiego stacjonującego przed Zamkiem Królewskim w Warszawie. Fotograf dokumentował obraz 'oblężonej' stolicy Królestwa Polskiego małym aparatem do zdjęć plenerowych, który zakupił w 1860 roku. Nowy aparat był przystosowany do klisz szklanych o wymiarach 10×13 (określanych 'kilkucalowymi') i pozwalał na większą swobodę przy wykonywaniu zdjęć. Z małych negatywów uzyskiwano odbitki większych rozmiarów przy użyciu powiększalnika, który w tym samym czasie wzbogacił pracownię Beyera. Fotografię zaprezentowano w paryskiej 'L'Illustration' 9 września 1863. Dzisiaj jest to jedno z najbardziej rozpoznawalnych polskich zdjęć.

Fragmenty panoramy Warszawy 'zdjętej ze szczytu wieży zamkowej z wysokości 134 łokci od bruku', 26 sierpnia 1873 r.
Brandel wykorzystał rusztowanie ustawione wokół wieży zegarowej Zamku Królewskiego w Warszawie i fotografował miasto z platformy znajdującej się ponad hełmem wieży. Na 10 negatywach utrwalił stan zabudowy stolicy, tworząc tzw. pełną panoramę. Zdjęcia zostały wykorzystane w 1875 roku przez redakcję tygodnika 'Kłosy' do wykonania drzeworytu,
który otrzymali prenumeratorzy pisma jako prezent na święta Bożego Narodzenia. Drzeworyt miał wymiary 30 cm na 288 cm i został wykonany według rysunku Adolfa Kozarskiego, dzisiaj powszechnie uważanego za autora tej panoramy. W opisie do niej zawarta była instrukcja oglądania. Proponowano naklejenie drzeworytu na sztywną tekturę i połączenie jego skrajnych brzegów. Tak powstały walec należało powiesić na sznurkach pod lampę, wejść w okrąg i oglądając Warszawę obracają się wokół własnej osi.

Konrad Brandel

12 z 13

Fragmenty panoramy Warszawy 'zdjętej ze szczytu wieży zamkowej z wysokości 134 łokci od bruku', 26 sierpnia 1873 r. Brandel wykorzystał rusztowanie ustawione wokół wieży zegarowej Zamku Królewskiego w Warszawie i fotografował miasto z platformy znajdującej się ponad hełmem wieży. Na 10 negatywach utrwalił stan zabudowy stolicy, tworząc tzw. pełną panoramę. Zdjęcia zostały wykorzystane w 1875 roku przez redakcję tygodnika 'Kłosy' do wykonania drzeworytu, który otrzymali prenumeratorzy pisma jako prezent na święta Bożego Narodzenia. Drzeworyt miał wymiary 30 cm na 288 cm i został wykonany według rysunku Adolfa Kozarskiego, dzisiaj powszechnie uważanego za autora tej panoramy. W opisie do niej zawarta była instrukcja oglądania. Proponowano naklejenie drzeworytu na sztywną tekturę i połączenie jego skrajnych brzegów. Tak powstały walec należało powiesić na sznurkach pod lampę, wejść w okrąg i oglądając Warszawę obracają się wokół własnej osi.

Widok z murów kamienicy Beyera, budowanej na rogu Krakowskiego Przedmieścia i Królewskiej, 1863. W centrum kadru kościół i klasztor Wizytek. Po prawej fragment pałacu Tyszkiewiczów-Potockich (obecnie siedziba Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego). Po lewej kamienica Wizytek pod numerem hip. 391. Pod tym adresem znajdowała się druga, pomocnicza, pracownia Beyera, przeznaczona do wykonywania portretów zbiorowych. Drewniana dobudówka z oszklonym dachem, przyklejona do szczytowej ściany kamienicy, jest prawdopodobnie fragmentem tego atelier. Budowa kamienicy Beyera została ukończona w 1864 roku i zdobiła tę część miasta do czasu II wojny światowej, kiedy została mocno zniszczona, a po 1945 roku rozebrana.

Karol Beyer

13 z 13

Widok z murów kamienicy Beyera, budowanej na rogu Krakowskiego Przedmieścia i Królewskiej, 1863. W centrum kadru kościół i klasztor Wizytek. Po prawej fragment pałacu Tyszkiewiczów-Potockich (obecnie siedziba Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego). Po lewej kamienica Wizytek pod numerem hip. 391. Pod tym adresem znajdowała się druga, pomocnicza, pracownia Beyera, przeznaczona do wykonywania portretów zbiorowych. Drewniana dobudówka z oszklonym dachem, przyklejona do szczytowej ściany kamienicy, jest prawdopodobnie fragmentem tego atelier. Budowa kamienicy Beyera została ukończona w 1864 roku i zdobiła tę część miasta do czasu II wojny światowej, kiedy została mocno zniszczona, a po 1945 roku rozebrana.

Czytaj teraz